Het warme licht van de lente..., werken met filters

8 jaar geleden

Na deze, inmiddels typische, Nederlandse winter van grauw, grijs en regenachtig weer zonder vorst, ijs of sneeuw verlangt een ieder weer naar de lente. De tijd van meer warmte, eerste voorjaarsbloeiers, langere dagen en het heerlijke warme ochtend- en avondlicht. Het voordeel van het grauwe en grijze winterweer is dat veel landschapsfotografen een heuse winterslaap kunnen houden en met de komst van de lente, inmiddels ook traditioneel vroeger dan normaal, ontwaken niet alleen de dieren en planten maar ook de fotografen. Weer lekker fotograferen bij temperaturen waarbij je niet hoeft te worstelen met dikke handschoenen, thermobroeken en altijd te koude schoenen.

Het gouden licht van de zonsopkomsten en -ondergangen

Een geliefd moment van de dag voor veel fotograferen om op pad te gaan zijn de momenten van gouden licht. Wanneer de zon opkomt werpt deze de eerste tijd, meestal maar 10 minuten, een warm, gelig licht over het landschap. Landschapsfotografen gebruiken dit licht graag voor een sfeervoller beeld dan met het harde licht van overdag lukt. Maar ook macro-fotografen houden ervan om hun onderwerpen in een gouden schijnsel vast te leggen en zelfs dierfotografen vinden het prachtig om hun ontwakende onderwerpen te omringen door het “mooiste licht”. De ochtend is dan ook nog eens mooier dan de avond wegens de koude nacht en daardoor dauw op het landschap. De kleuren worden warmer en het liefst hopen we nog een op een beetje ochtendmist voor de ultieme sfeer. Niet voor niets wordt dit moment vlak na zonsopkomst het “gouden uurtje” genoemd.

Het dynamisch bereik

Een voor landschapsfotografen bekend probleem is het grote contrast tussen licht en donker waarmee ze vaak moeten werken. Zeker als je besluit om de zon zelf in beeld te nemen zul je merken dat het contrast tussen een donkere voorgrond en de lichte zon veel te groot is voor de camera om vast te leggen. In de fotografie wordt gesproken over het dynamisch bereik als we praten over het verschil tussen licht en donker. Waarbij donkere delen nog steeds detail bevatten en niet dichtlopen naar egaal zwart én lichte delen niet uitbijten naar wit maar ook nog detail bevatten. De camera heeft een potentieel dynamisch bereik wat het kan vastleggen binnen één belichting, het maximale verschil tussen lichte en donkere delen in een foto.

Wanneer het dynamisch bereik van de werkelijkheid, dus wat we willen fotograferen, groter is dan wat de camera aan kan, zullen afhankelijk van de gekozen belichting de lichte delen uitbijten tot wit of de donkere delen dichtlopen tot zwart. Je krijgt dan een silhouet. Vervelend is dat de camera een kleiner potentieel heeft dan onze ogen. We zijn daardoor vaak verbaasd op het feit dat een contrastrijke setting die wij zelf prima kunnen zien door de camera vertaald wordt naar hoge contrasten met zelfs verlies van detail. Hieronder een voorbeeld om te laten zien wat ik bedoel, een zonsopkomst op het Noordzeestrand van Schiermonnikoog.

De oplossing..., filters of HDR

Het is belangrijk te beseffen dat voor dit probleem geen oplossingen zijn in de instellingen. Vaak hoor ik de vraag of een andere ISO of andere instelling dit probleem oplost maar beide hebben geen invloed. Als contrast tussen licht en donker van de werkelijkheid té groot is voor de camera zul je je toevlucht moeten zoeken in de techniek buiten de camera.

Eerst de oplossing via de computer. HDR of High Dynamic Range. Daarbij maak je doelbewust meerdere opnames met verschillende belichtingen, van heel donker tot heel licht. In de nabewerkingssoftware of speciale HDR-software wordt uit elke opname het middengedeelte van de belichting (dus niet het donkerste of lichtste deel) genomen en al die delen worden samengevoegd tot één nieuwe opname. Om dit goed te doen moet je werken vanaf statief, want alle opnamen moeten exact gelijk zijn. Je moet ook fotograferen met een vast diafragma, want anders krijg je verandering van scherptediepte tussen de verschillende opnames.

Het resultaat kán heel onnatuurlijk overkomen wanneer je te ver doorslaat in nabewerking maar juist door na afloop van het samenvoegen het contrast weer wat te verhogen ontstaat alsnog wat donkere en lichte delen in het beeld waardoor het resultaat natuurlijk overkomt. Eigenlijk spreken we hier meer over exposure blending (het samenvoegen van belichtingen) dan over HDR waarbij er ook nog een tone mapping nabewerkingsslag erover heen gaat. Hoewel veel fotograferen tegenwoordig graag werken met exposure blending heeft het werken met filters nog steeds mijn voorkeur. Niet alleen hoef je minder opnames te maken, je hebt ook geen potentieel probleem met tussentijdse lichtveranderingen die een HDR reeks onmogelijk maken en…, maar dat is mijn puristische aard…, werken met filters heeft voor mij meer met de echte vorm van fotografie te maken.

Grijsverloopfilters

Maar ook in het veld kun je een oplossing toepassen waarbij je slechts met één opname werkt en dat is met filters. Veel filters die vroeger gebruikt werden in de analoge fotografie zoals bijvoorbeeld kleurfilters zijn in onbruik geraakt door nabewerkingssoftware. Een aantal filters genieten echter nog steeds grote populariteit onder met name landschapsfotografen.

Grijsverloopfilters zijn filters met een donkere helft en een lichte helft. Wanneer je deze voor de lens houdt, hou je bij een gedeelte van de foto het licht tegen. Zo kun je het deel boven de horizon wat donkerder maken, waardoor je het dynamisch bereik van de werkelijk zo aanpast dat de nieuwe lichtsituatie mooi binnen de mogelijkheden van de camera past. Deze grijsverloopfilters, ook wel Neutral Density Gradient of ND-gradient genoemd, zijn er in verschillende sterktes. In de fotografie worden deze verschillen stops genoemd.

Veelal kun je ze kopen in 1 stop verschil waarbij het donkere deel een factor 2 aan licht tegenhoudt, 2 stops verschil (een factor 4 aan licht) of 3 stops verschil (een factor 8 aan licht). Deze worden ook wel 0.3, 0.6 of 0.9 ND-grad filters genoemd. Afhankelijk van de compositie kun je een lichter filter gebruiken tijdens bijvoorbeeld mee- of zijlicht, of een zwaarder filter tijdens tegenlicht zoals bijvoorbeeld tijdens een zonsopkomst. Bij een heel groot contrast tussen licht en donker kun je zelfs meerdere filters achter elkaar plaatsen.

Soorten filters

Er zijn veel soorten filters te koop waarvan de meestverkochte de opschroef-filters en plaatfilters zijn. De plaatfilters, verkrijgbaar van diverse merken, bestaan uit een houder die met een adapterring op het objectief gemonteerd kan worden en waarin verschillende platen geschoven kunnen worden. Ondanks dat dit systeem wat bewerkelijk lijkt ten opzichte van een opschroef-filter heeft het wel mijn voorkeur. Je kunt meerdere filters makkelijk combineren maar, en dat is misschien wel het belangrijkste, je kunt de platen naar boven of naar beneden schuiven waardoor je de horizon uit het midden kunt plaatsen. En dat is precies wat landschapsfotografen het liefste hebben.

Cokin filtersystemen

Het meest bekende filtermerk is het Franse Cokin met diverse filtersystemen. Het A-systeem is vrij klein en biedt voor spiegelreflexcamera’s iets te weinig schuifruimte. De meeste landschapsfotografen maken gebruik van het iets grotere P-systeem of het nog grotere Z-systeem wat perfect past op extreme groothoeklenzen op cropcamera’s of groothoeklenzen op fullframe camera’s.

Een ander merk wat door veel pro-fotografen wordt gebruikt zijn de filters van LEE. Die hebben dezelfde maat als het Cokin Z-systeem. De houder van Cokin bevalt mij echter beter dan die van LEE, hoewel ik wel met LEE filters werk. Binnenkort komt ook Benro met filters. Ik heb de houder al mogen proberen en ik ben er razend enthousiast over. Ik kan niet wachten om ook de filters uit te mogen proberen, ze komen zeker in het assortiment van Cameranu terecht. Zelfs voor mijn favoriete Samyang 14mm f/2.8 objectief is een speciale houder te koop voor bijvoorbeeld Cokin Z of LEE filters. Als je filters koopt, zorg dan voor de goede adapterringen voor je objectieven en een passende houder. Helemaal mooi is het als je ook een polarisatiefilter voor in de houder koopt, want het polarisatie-effect combineert goed met de grijsverloopfilters.