Tips voor nachtfotografie

Johan van der Wielen

8 jaar geleden

Op zaterdag 24 oktober 2015 wordt de 11e “Nacht van de Nacht” gevierd, een initiatief van de Natuur- en Milieufederaties. In heel het land zullen honderden kerken, kantoren, bruggen, torens, gemeentehuizen en monumenten de verlichting doven. Niet alleen kan lichtovergoten Nederland dan eindelijk weer eens genieten van het échte donker maar ook is het belangrijk om een statement te maken in het kader van natuur en milieu. Vanwege de "Nacht van de Nacht" heb ik alvast de belangrijkste tips voor nachtfotografie op een rijtje gezet en geef ik hieronder het belang van de "Nacht van de Nacht" aan. De nacht biedt enorm veel mogelijkheden voor fotografie maar helaas werken de meeste van de automatische instellingen van je camera niet meer...

Gebruik een goed en stevig statief!

Statieven heb je in alle maten en prijscategorieën. Ik ben niet iemand die dure materialen aanbeveelt, maar toch raad ik je aan om op een statief niet te bezuinigen. Een goed statief werkt prettig, voelt stevig aan en ga je ook met plezier gebruiken. Bedenk ook dat je jouw kapitaal in weer en wind op 1.5 meter hoogte toevertrouwt aan drie pootjes. Dan wil je graag dat het statief ook stevig genoeg is! Koop het liefst een statief met onafhankelijke poten, dan kun je ze wijder zetten voor extra stabiliteit tot helemaal op de grond voor macro. Je hebt statieven van 20 tot 2000 euro. Dat laatste is niet echt nodig maar een goed statief kost wel een paar honderd euro!

Gebruik een lichtsterk groothoekobjectief voor de sterrenhemel

Je werkt in de nacht met grote diafragma’s dus is een f/4.0 of beter nog een f/2.8 objectief het fijnste. Nu zijn deze objectieven van merken als Canon en Nikon uitstekend maar ook best prijzig. Gelukkig zijn er goedkopere en kwalitatief zeer goede oplossingen..., bijvoorbeeld van het merk Samyang. Samyang’s objectieven hebben een zeer hoge beeldkwaliteit maar zijn volledig manueel, ze bevatten dus geen autofocus- of diafragma-motor. Maar dat heb je in de nacht ook niet nodig. Je doet toch alles zelf. Ik werk zelf met een Samyang 14mm f/2.8 op een fullframe camera maar voor cropcamera’s zijn er ook geweldige Samyang fisheye objectieven te krijgen.

Zet je lens op manual focus en je camera op manual

De autofocus doet niets in het echte donker. Scherpstellen kun je bijvoorbeeld op de maan doen. Met live-view kun je de maan zien. Als je aan je scherpstelwiel draait, zul je de maan groter en kleiner zien worden, hoe kleiner hoe scherper. Je kunt ook je scherpstelling op oneindig instellen en een klein tikje terug draaien. Zet je camera zelf ook op manual, want de belichtingsmeter van je camera snapt weinig van de nacht.

Gebruik hoge ISO-waardes

Bij gebruik van statief is je altijd geleerd dat je de ISO laag kan zetten in verband met ruis. Natuurlijk klopt dat, maar hoge ISO-waarden geven niet alleen potentieel ruis (bij de nieuwe camera’s valt dat steeds meer mee) maar is – en daar gaat het om in de nachtfotografie – juist ook gevoelig voor de kleinste sterren. Gebruik daarom hoge ISO-waardes ondanks dat je een statief gebruikt. Ikzelf fotografeer, afhankelijk van de werkelijke duisternis, tussen de ISO 800 (bij veel lichtvervuiling en alleen heldere sterren) en de ISO 3200 (voor bijv. de melkweg). ISO 1600 is mijn meest gebruikte ISO-waarde bij sterren.

Sluitertijden en diafragma

Een goede start is om bij heldere nacht en relatief weinig licht van de maan of lichtvervuiling te beginnen op stand Manual met ISO 1600, je laagste diafragma waarde ( = grootste opening) en sluitertijden van 15 tot 30 seconden. Experimenteer vanaf hier met verschillende sluitertijden en diafragmawaardes. Hoe licht of donker je de foto maakt, is aan jezelf…, jij bent de kunstenaar! Bedenk dat een kortere sluitertijd resulteert in minder beweging in de sterren terwijl een grotere diafragma-waarde felle lampjes zoals maan of lantaarns om kan vormen tot licht-sterretjes, door de ‘diffractie’ (lichtbreking van fel licht door een kleine diafragma opening). Alles heeft dus zijn eigen voordelen.

Draadontspanner en triggertrap

Om je camera stil te houden is een draadontspanner of draadloze afstandsbediening erg handig. Dat kan een dure zijn met zelfs ingebouwde live-view maar ook een goedkopere werkt al erg goed. Heb je een smartphone dan kun je die omtoveren tot een afstandsbediening met een kabel en app van het merk Triggertrap. Je krijgt dan meteen een legio aan mogelijkheden, zoals bijvoorbeeld timelapse, star trails of long exposures. Je gebruikt de mogelijkheden van je smarthpone om de camera af te laten gaan en ze zijn nog niets eens echt duur, de app is zelfs gratis.

Kleed je warm aan en stop reserve-accu's in je broekzak

Je staat lang stil en gaat koud worden! Stop reserve-accu’s in je broekzak, in je tas worden ze koud en verliezen ze hun capaciteit.

Maar bovenal…, geniet en laat je verbazen door de schoonheid van de nacht!

Doe mee en fotografeer de nacht

Geef je op voor één van de vele activiteiten tijdens de Nacht van de Nacht en sta ook eens stil bij de impact van lichtvervuiling en het belang van het donker. Of maak gebruik van het feit dat het op veel plekken donker zal zijn en trek er met je camera op uit. Niet alleen zijn er op diverse plekken nachtfotografie-workshops – ikzelf sta op het Kootwijkerzand – maar ook biedt een donkere nacht voor jou als fotograaf eindelijk mogelijkheden om bezig te gaan met sterren, hemellichamen of te genieten van het licht van de bijna volle maan dat op het landschap schijnt.

Nederland 24/7 verlicht

Verlichting is een van de meest dramatische veranderingen voor onze natuur en ons milieu. Straatverlichting, beveiligingslampen, verlichting van gebouwen en monumenten, lampen in de kassen, reclameborden en zware verlichting bij sportvelden. Waar de 24-uurseconomie draait, is het licht. Continue verlichting lijkt onlosmakelijk verbonden met onze nieuwe maatschappij. En zo is in Nederland nog maar nauwelijks een plekje te vinden waar het nog donker is.

Niet nuttig en ook nog eens vervuilend!

Al dat licht kost energie, heel veel energie! En veel van dat licht gaat verloren of wordt niet gebruikt. Onder de lantaarns langs een verlaten 80km/uur weg rijdt eens per uur een auto, verlichting van gebouwen schijnt zover omhoog dat het meeste licht verdwijnt in de ruimte, reclameborden worden nauwelijks bekeken en veel mensen vinden een donkere snelweg prettiger dan een verlichte. De 24/7 lichtvervuiling in Nederland is een grote aanslag op onze fossiele brandstoffen en draagt voor een substantieel deel bij aan uitstoot van CO2 in de atmosfeer. En dan is het nog niet echt nuttig ook!

Donker van belang voor mens en natuur

Maar niet alleen is het licht vervuilend en vaak weinig nuttig, het heeft ook nog eens een grote impact op mens en natuur. Veel mensen in 24/7 verlichtte gebieden kampen met slaapproblemen omdat het lichaam te weinig melatonine aanmaakt waardoor het lichaam ontregeld raakt. En hetzelfde geldt voor de dieren om ons heen. Veel dieren zijn schemer- of nachtactief en door de continue verlichting wordt hun natuurlijke gedrag verstoord. Opeens ben je ’s avonds als prooidier zichtbaar voor predatoren. Maar ook diverse vogels blijven actief of raken gedesoriënteerd. Voor natuur en mens is het noodzakelijk dat het ’s nachts weer donker is, dat we weer gewend raken aan de veranderingen van de seizoenen in licht.

Donker is ook gewoon mooi!

Naast alle impact op milieu, uitstoot en natuur heeft de lichtvervuiling ook een esthetische impact. De nacht is erg mooi, de kijk op een hemel met duizenden sterren, de melkweg of zelfs af en toe het kleurrijke noorderlicht is een voor mensen indrukwekkende ervaring. Mensen in verstedelijkte gebieden kunnen dit nauwelijks nog zien. En zelfs in Nederland zijn er nog maar weinig plekken donker genoeg om de hemel ècht te kunnen aanschouwen. Bij volledige afwezigheid van luchtvervuiling en een heldere nacht zijn met het blote oog maar liefst 2500 sterren waarneembaar. In de verstedelijkte gebieden zijn dat er op dit moment nog maar een paar.

Nacht van de Nacht – aandacht voor het donker

Samen met Platform Lichthinder hebben de Natuur- en Milieufederaties de Nacht van de Nacht in het leven geroepen. Een avond waarop geprobeerd wordt zoveel mogelijk bedrijven, organisaties, gemeenten en particulieren te stimuleren die avond de buitenverlichting te doven. Op die manier wordt niet alleen een statement gemaakt om de lichtvervuiling te verminderen maar krijgen mensen tevens de kans om weer eens echt van het donker te genieten. Op de bewuste 24 oktober zijn er in heel Nederland activiteiten te doen die te maken hebben met nacht en duister. Van nachtwandelingen door normaal afgesloten natuur tot verhalenvertellers, van sterren kijken bij de sterrenwacht tot concerten in het duister en van lezingen of voordrachten van bekende Nederlanders, kunstenaars en wetenschappers. Doe mee en fotografeer de nacht!

Geef je op voor één van de vele activiteiten tijdens de Nacht van de Nacht en sta ook stil bij de impact van lichtvervuiling en het belang van het donker. Kijk op www.nachtvandenacht.nl voor een avontuur bij jou in de buurt. Of maak gebruik van het feit dat het op veel plekken donker zal zijn en trek er zelf met je camera op uit. Niet alleen zijn er op diverse plekken nachtfotografieworkshops, maar ook biedt een donkere nacht voor jou als fotograaf eindelijk mogelijkheden om bezig te gaan met sterren, hemellichamen of om te genieten van het licht van de bijna volle maan dat op het landschap schijnt.

Heb je een mooie foto gemaakt van de nacht?

Doe mee aan de fotowedstrijd van de Nacht van de Nacht en wie weet mag je met mij mee de nacht in voor een masterclass nachtfotografie.