Spelen met bokeh, de fraaiheid van scherptediepte

Arlene Londema

8 jaar geleden

De fraaiheid van de scherptediepte in een opname, ook wel bokeh genoemd, is vaak heel bepalend voor het totaalbeeld. Zo rond deze tijd in het jaar, komen in de meeste huishoudens de kerstboom en de kerstverlichting weer uit de doos van zolder. Kerstlampjes geven niet alleen sfeer in huis of in een straatbeeld, maar zijn heel goed te gebruiken voor fotografische experimentjes. De maand december is daarom een uitgelezen kans om hier eens mee te spelen! Bovendien is het heel eenvoudig om dit te doen.

Hoe verander je de vorm?

Door te werken met een groot diafragma, oftewel een laag diafragma-getal zoals f/1.2 of f/1.8, wordt er maar een klein gedeelte scherp in een foto. Hoe zachter het onderwerp wordt omringd door de onscherpte, hoe meer je de nadruk er op kunt leggen. Het geeft bovendien een mooie rust in het beeld. De bekende onscherpe cirkels van hooglichten in de achtergrond, krijgen deze vorm omdat het diafragma rond is. Door met vormpjes te werken, die kleiner zijn dan het diafragma dat je gebruikt, kun je de vorm van de cirkels manipuleren. Er zijn een aantal verschillende manieren om dit effect voor elkaar te krijgen.

Wat heb je nodig?

Voor de methode die ik ga uitleggen, heb je de volgende spullen nodig:

• Een UV-filter
• Een pen of potlood
• Een passer
• Stevig zwart papier
• Een goed scherp mesje
• Een snijmat

Ik raad aan om een betaalbaar filter te gebruiken, bijvoorbeeld van Hoya, JJC, Kenko, Opteka of Samyang. Als je een protectie-filter hebt, kun je die gebruiken in plaats van een UV-filter.

Deze foto's hieronder lijken op elkaar, maar als je langer kijkt dan zul je ontdekken dat de vorm van de hooglichten in de beelden afwijkt. De cirkels zijn hartjes geworden. Je kunt op een eenvoudige manier, vrijwel elke vorm maken die je wilt!

Hoe maak je de vorm voor bokeh figuren?

• Teken twee haakse lijnen op papier, zodat je een 'midden hebt'
• Pak een liniaal en leeg deze met het cijfer nul op het middelste punt
• Bij een filtermaat van 58mm, zet je twee streepjes op 2.9cm vanaf de nul
• Trek een cirkel met de passer en knip de cirkel vervolgens uit
• Teken de vorm uit die je wilt gaan gebruiken (let op de grootte!)
• Gebruik het mesje en de snijmat om de vorm uit te snijden

De vorm kun je met wat dubbelgevouwen plakband op je UV-filter plakken, of gewoon een beetje aandrukken met een vinger nadat je hebt scherpgesteld. Je autofocus kan een beetje van slag raken, dus het is aan te raden om handmatig scherp te stellen. De vormen die je maakt snijd je natuurlijk uit het papier dat je op het UV-filter plaatst. Maar wat als je iets opvallends en grappigs zoals een smiley wilt gebruiken? De oplossing is simpel: plakband. Het is gepriegel en het kost ook wat geduld, maar dan heb je wel iets heel gaafs!

Hoe groot moet het bokeh-figuurtje zijn?

Er is een simpel rekensommetje om te berekenen hoe groot het figuurtje maximaal in doorsnede moet zijn om het effect te krijgen. De uitgesneden vorm moet namelijk kleiner zijn dan de grootte van het maximale diafragma van je objectief, anders is het effect niet zichtbaar. Deel de brandpuntsafstand van het objectief door het maximale diafragma van het objectief: 50mm gedeeld door (f/)1.8 is 27.7. De vorm die je wilt gebruiken, moet in dat geval niet groter zijn dan 2.8 centimeter in doorsnede. Bij een 100mm f/2.8 lens moet de vorm niet groter zijn dan 3.6 centimeter. Ga niet op de grens zitten en maak de uitsnede niet te klein! Als de uitsnede te klein of groot is, is het effect niet zichtbaar. De vorm voor de 50mm f/1.2 waar ik de voorbeeldfoto's mee heb gemaakt, is circa drie bij drie centimeter.

In het voorbeeld hieronder is goed te zien wat voor effect de lampjes in de achtergrond hebben. Beide foto's zijn gemaakt op 50mm met een diafragma van f/1.8, een sluitertijd van 1/125e seconde en de ISO op 1600. De vormen zijn heel erg leuk om als een creatieve achtergrond te gebruiken!

Weetjes over plakband

Tegenwoordig is er schilderstape in het zwart verkrijgbaar bij de bouwmarkten. Het is mogelijk om je UV-filter af te plakken met dit tape om vervolgens heel voorzichtig met een mesje de vorm uit te snijden die je wilt hebben. Het bekende gaffa of gaffertape, wat een grote vriend is van vele fotografen, is niet geschikt om te gebruiken voor dit soort doeleinden. Schilderstape laat geen lijmresten achter, maar gaffa tape kan de coating van het filter beschadigen.

Met welk objectief krijg ik mooie bokeh?

Zelf heb ik er voor gekozen om de voorbeelden te fotograferen met een 50mm objectief, puur omdat ik daar een tijdje geleden al een vormpje voor had gemaakt. De vorm geeft op een 50mm een redelijk subtiel effect, de afwijkende vorm is niet heel opvallend maar wel zichtbaar als iemand wat langer kijkt. Maar je kunt natuurlijk ook een objectief met een tele brandpuntsafstand gebruiken zoals een 100mm, 135mm of een 150mm macro. Doordat het beeld qua perspectief dan meer wordt 'samengedrukt', is dat dé manier om eenvoudig de bokeh-vormen achter je onderwerp in beeld te krijgen. Ideaal voor een creatieve opdracht van de fotoclub of voor productfotografie. Je maakt het jezelf nog een stapje makkelijker door te werken vanaf een statief. Zo kun je tussendoor snel de positie van de lampjes veranderen als dat nodig is. Let goed op de afstand tussen de kerstlampjes en je onderwerp.

Speciaal voor Lensbaby's

Voor wie er een Lensbaby objectief heeft, wil ik nog even wijzen op de Creative Aperture Kit. De kit bestaat uit diverse diafragma-ringen met bijzondere uitgesneden vormen en een aantal die nog niet zijn uitgesneden, zodat je er een eigen vorm in kunt snijden. Dit kan met een mesje, maar bij een hobbywinkel kun je allerlei vormen ponsen vinden. Een handig hulpmiddel! Deze originele accessoire-kit is compatibel met de Lensbaby Double Glass, Single Glass, Plastic en Soft Focus optics. Zo hebt u nog meer plezier van uw Lensbaby.