Hoe kun je ijsvogels fotograferen?

Jeroen Stel

6 jaar geleden

Ik herinner het me nog goed, de eerste keer dat ik een ijsvogel voorbij zag vliegen. Zoals zovelen hem omschrijven als de blauwe flits, zag ook ik niet meer dan dat. Maar wat een belevenis. Voor het eerst, in het echt. En die kleuren. Om nooit te vergeten.

En zo ontstond mijn passie voor dit bijzonder kleurrijke vogeltje. In het natuurgebied achter mijn huis zag ik hem zo nu en dan. De ijsvogel met zijn azuurblauwe rugstreep en oranje borstpartij. De schelle fluittoon. De ijsvogel heeft een bijzondere aantrekkingskracht op natuurfotografen en houdt ook mij in z’n greep vanaf het moment dat ik hem voor het eerst zag. Het werd het eerste project waar ik langere tijd aan werkte. Al met al meer dan 15 jaar. Zo’n 50.000 ijsvogel-opnamen verder ben ik nog steeds niet klaar met fotograferen.

Toen ik begon had ik nauwelijks kennis van ijsvogels, maar ik wist dat ze vis vingen en dat ze dat meestal op een beschut plekje deden. Al snel had ik enkele stokken op 45 graden boven het water gestoken op plaatsen die voor de ijsvogel maar ook voor mijzelf geschikt waren. Een camouflagenetje deed dienst als beschutting met een stoeltje erachter en afwachten maar. Het duurde enkele dagen en toen zag ik hem ineens op de stok vlak voor me zitten. Dit duurde slechts één minuut, maar desondanks was ik de gelukkigste natuurfotograaf van Nederland. Al snel ging ik experimenteren met verschillende zitplaatsen voor de ijsvogel om diverse soorten beeld te schieten.

Vanillepapje

Het probleem waar ik keer op keer tegenaan liep, was dat de ijsvogel meestal niet langer dan een minuut in zijn jachtterrein voorbijkwam. Ik herinnerde me dat mijn vader me ooit geleerd had om visvoer te maken voor als we gingen vissen op de Reeuwijkse Plassen. Je neemt een beetje beschuit, wat koekkruimels en een beetje kant-en-klaar visvoer. Je mengt dit met vanillevla tot je een lekkere smurrie hebt die je tot een zachte bol kunt kneden. Dit gooi je in de sloot onder de tak waar de ijsvogel vanaf jaagt. Binnen korte tijd stikt het daaronder van de kleine visjes die op het voer afkomen.

Kortom: ijsvogel blij met zijn visjes en de fotograaf blij wanneer de ijsvogel net wat langer blijft zitten. Maar zelfs met het vanillepapje viel het vaak niet mee de ijsvogel te fotograferen. Soms zat ik er net vijf minuten en bleef de ijsvogel wel een kwartier zitten, maar vaker zat ik uren te wachten en bleef de ijsvogel weg of kwam slechts enkele seconden zitten.

Nesteldrang

Gelukkig werd ik door een vriend geattendeerd op een aantal broedwanden waar ijsvogels sinds een paar jaar aan het broeden waren. Dit gaf me de kans de ijsvogels goed te bestuderen en ze te fotograferen tijdens paring en vis-overdracht. Of wanneer ze jongen hadden en dus geregeld naar het nest terugkeerden. In de periode dat ze op eieren zaten, liet ik ze met rust zodat de ijsvogels zo min mogelijk werden verstoord. Door mijn schuiltent te laten staan raakten de ijsvogels al snel gewend aan mijn aanwezigheid waardoor ik ze urenlang kon fotograferen, terwijl ze bezig waren hun jongen te voorzien van vis. Zelf maak ik het liefste gebruik van de Buteo Photo Gear Photohide Aquila vanwege de ruimte voor je spullen en lage lens-opening.

Project ijsvogel

Langzaamaan ontstond project ijsvogel. Ieder jaar keerde ik terug naar de broedwanden en probeerde iets anders te fotograferen dan het jaar ervoor. Een visoverdracht in vlucht, een ijsvogel die zijn nest in vliegt of er net uit komt. Een stel parende ijsvogels gefotografeerd met groothoeklens of vreemde prooien als salamanders en kikkers.

Door tijd te steken in een project mis je wellicht al die andere soorten, maar je komt wel tot een uniek beeld dat je ook technisch verbetert. Je gaat beter nadenken over wat je nu wilt bereiken met je fotografie. En je daagt jezelf uit tot het maken van vernieuwend beeld.

Daarnaast leer je het dier heel erg goed kennen en die kennis is vaak weer handig voor onderzoekers en werkgroepen die zich bezighouden met het dier in kwestie. Ik spendeer in de zomer en in het voorjaar meer tijd bij de ijsvogels dan bij mijn gezin en ken het gedrag van de ijsvogel inmiddels door en door. Hierdoor ben ik goed voorbereid wanneer er bijvoorbeeld een visoverdracht of paring gaat plaatsvinden en weet ik wat de beste momenten zijn om de ijsvogels te fotograferen zonder ze te verstoren.

Samen delen, samen spelen

Mijn ijsvogelnetwerk werd groter en groter en ik leerde mensen kennen die van ijsvogels een ware roeping hadden gemaakt. Maar ook vogelwerkgroepen die jaarlijks op pad gingen om broedwanden te maken om de ijsvogelpopulatie te ondersteunen. Nadat ik reeds tien jaar gratis foto’s had geleverd aan één van de landelijke werkgroepen gaven ze me de kans met hen samen te werken om zo de ijsvogel van dag tot dag te kunnen bestuderen tijdens het voorjaar en in de zomer. Een uitgelezen kans voor een inmiddels doorgewinterde ijsvogelfotograaf en na het regelen van enkele vergunningen kon ik aan de slag.

Hulp bij het opvoeden

Het was in één van de eerste jaren dat ik samenwerkte met de vogelwerkgroep dat ik merkte dat er bij de ijsvogelwand te weinig voedsel naar binnen ging. Een ijsvogel hoort bij een eerste broedsel met zes tot acht jongen al gauw iedere tien tot vijftien minuten voedsel naar binnen te brengen, maar dat jaar was er helaas te weinig voedsel. De jonge vis was vertraagd door een laat winterseizoen en het stikte in de sloot van de snoeken die alle jonge vis wegkaapten. Daarnaast betrof het hier een zanderijsloot met veel gevallen blad, waardoor het looizuurgehalte van de sloot waarschijnlijk ook een rol speelde.

Maar nu had dit paar ijsvogels al jongen en ik vreesde voor hun leven. Ik had ze kunnen laten sterven, want zo gaat het soms in de natuur, maar ik besloot te proberen de jonge ijsvogels te redden. Ik kocht een grote plastic bak en boorde daar enkele kleine gaatjes in zodat het water erdoorheen kon blijven stromen met wat zilverzand op de bodem, zodat ze die goed konden zien tijdens het duiken. In de bak die ik onder water op palen had bevestigd, plaatste ik visjes die ik in mijn eigen omgeving in de boerensloten ving.

Al op de eerste dag zaten pa en ma ijsvogel te klapperen met hun vleugels van blijdschap dat ze vis konden vangen. Uiteindelijk vlogen alle jongen uit, al had ik er wel een bijbaan bij als visser. De foto hierboven is gemaakt met een 600mm lens.

Onder water

Na enige tijd waren de ijsvogels gewend geraakt aan het vangen van vis in de bak die onder water stond. Ze vingen nog steeds vis verder weg van huis, maar de bak met vis bracht uitkomst als er een tekort was en het bracht mij uiteindelijk op een idee. Al jarenlang liep ik met de gedachte om ijsvogels eens onder water te fotograferen tijdens het duiken. Maar hoe doe je dat? Ga je onder water liggen wachten tot een ijsvogel voor je snuffert in het water duikt. Geen schijn van kans...

Aangezien de ijsvogels gewend waren geraakt aan de bak heb ik een klein aquarium aangeschaft. Deze heb ik bekleed met waterplanten en steengruis op de bodem. De bovenrand van het aquarium had ik met wit gekleurd tape gemarkeerd zodat de ijsvogels de rand goed konden zien en er niet tegenaan zouden duiken. Ik zette de aquariumbak op palen met een tak er boven, in de hoop dat de ijsvogels ook in deze “bak” zouden duiken. Het duurde niet lang of ook in het aquarium werd gretig gedoken naar vis. De beelden die ik in gedachten had verschenen op de camera.

Ondersteboven

Wanneer je al meer dan vijftien jaar, ieder jaar, ijsvogels fotografeert raakt je creativiteit wel eens uitgeput. De ijsvogel op het stokje heb je al wel en het wordt steeds lastiger om een beeld te maken dat nog nooit is gefotografeerd. Nu geloof ik sterk dat het moment dat je verveelt raakt het beste moment van de dag is, want dan word je pas echt creatief...

Zo bedacht ik me dat ik nog nooit een ijsvogelfoto had gezien waarbij de ijsvogel van onderaf is gefotografeerd. Ik besloot mijn camera met een draadloze afstandsbediening onder de invliegopening van het nest te plaatsen en probeerde de bewuste opname te maken. Dit viel nog niet mee, want als ijsvogeljongen in de laatste week voor het uitvliegen zitten en ze moeten nodig, dan schieten ze hun uitwerpselen gewoon het nest uit (recht op mijn lens dus). Maar zoals zo vaak wordt gezegd: de aanhouder wint. En zo had ik na enkele pogingen eindelijk het beeld dat nog nooit iemand anders had gemaakt.

Een groothoeklens geeft voor dit soort opnamen het dramatische effect waar ik naar op zoek was. Hoe groter de hoek hoe beter. Voor dit soort beelden is de Sigma 10-20mm lens is een van mijn favoriete lenzen voor wanneer je een camera met cropfactor gebruikt.

Dans van de ijsvogel

De laatste jaren probeer ik vooral door middel van techniek vernieuwend beeld te maken. Eén van die technische mogelijkheden is het gebruik van flitsers. Het voordeel hiervan is dat ik met relatief lage ISO-waarden toch zeer snelle sluitertijden kan genereren.

Zo was ik onlangs op YouTube een filmpje aan het bekijken van een fotograaf die dansers in een donker theater aan het fotograferen was en met een aantal flitsers beelden maakte van elke beweging van de dansers. Hij deed dit door twee seconden lang repetitief te flitsen waardoor je elke beweging vastlegt. Toen dacht ik..., dat kan ik bij de ijsvogels ook wel eens proberen.

Nu kun je een danser instrueren dat hij twee seconden lang een bepaalde beweging maakt. Een ijsvogel instrueren lukt helaas niet en dus was het een hele puzzel om te berekenen welke sluitertijd ik nodig had om de ijsvogel tijdens zijn duik repetitief in te flitsen. De gehele duik in een aantal beelden vast te leggen zonder te veel doorschijn te hebben én zonder een lange blauwe onscherpe streep als eindresultaat. Vele rekensommetjes later bleek dat het rond 1/10e van een seconde mogelijk moest zijn.

Een laatste waarschuwing

Ik krijg geregeld vragen of ik de ijsvogels niet verstoor met mijn fotografie wanneer ik op een nestlocatie werk. Wat mensen dan vaak niet weten, is dat ik maandenlang aan het voorbereiden ben om de ijsvogels aan mijn aanwezigheid te laten wennen en dat ik precies weet op welk moment ze op eieren zitten en ik ze met rust moet laten. Verder ga ik in het donker mijn schuilhut in of tussen de middag wanneer de ijsvogels siësta houden en niet aanwezig zijn, zodat ze me niet zien komen en gaan.

Als je deze mooie vogels wilt fotograferen, zorg er dan voor dat je weet op welk moment je dat wel en niet kunt doen. IJsvogels zijn net zo kwetsbaar als elk ander dier, maar met de juiste kennis van zaken kun je ze gerust fotograferen. Mocht je er niet zoveel tijd in kunnen of willen investeren, bezoek dan eens een openbare vogelhut waar geregeld ijsvogels worden gezien. Zoals de vogelhut op de Lepelaarsplassen of de Amalia kijkhut in Hazerswoude.

Workshop

Wil je de ijsvogels eens fotograferen zoals in de foto’s in dit artikel, boek dan een privé workshop ijsvogelfotografie! Meer informatie daarover vind je op mijn website.