Professionele 360° panoramafotografie met Nodal Ninja

Paul Kaandorp

7 jaar geleden

Ze bestaan al een tijdje..., 360° panoramafoto’s. Tot vóór de opkomst van Virtual Reality werden deze foto’s eigenlijk alleen maar gemaakt door professionals. Men moest wel het een en ander weten om dergelijk foto’s te maken. Daarnaast waren er nog beperkte mogelijkheden om ze te "showen" en toonbaar te maken op bijvoorbeeld websites. Door de opkomst van Virtual Reality zijn 360° panoramafoto’s meer gemeengoed geworden. Er zijn zelfs camera’s die door middel van één druk op de knop een complete 360° foto maken.

Edo Koch heeft daar al een mooi artikel over geschreven op Cameranu. Hierbij maakt hij gebruik van de populaire Ricoh Theta S. Deze camera maakt 360° fotografie toegankelijk en gebruiksvriendelijk. De kwaliteit van deze foto’s kan echter niet tippen aan de kwaliteit van 360° foto’s die zijn gemaakt met behulp van een (fullframe) spiegelreflexcamera. Als je jouw 360° panoramafotografie naar een hoger niveau wilt tillen en kwalitatief goede en hoge resolutie foto’s wilt maken, dan ontkom je er (nog) niet aan om deze met behulp van een spiegelreflexcamera te maken. In dit blog leg ik uit hoe je dat doet er wat erbij komt kijken. Hierbij maak ik onder andere gebruik van de Nodal Ninja 4 Panoramakop (Starter Package).

Camera en objectief

In principe kun je 360° panoramafoto’s met elke spiegelreflexcamera en objectief maken. Het is zelfs mogelijk om dit met een compact camera te doen. Omdat je rondom foto’s moet maken is het natuurlijk het slimste om een objectief te nemen met een grote hoek. Hoe meer groothoek, hoe minder foto’s je hoeft te maken om 360° rond te gaan. Daarom wordt er veel gebruik gemaakt van een fish-eye objectief.

Ikzelf maak gebruik van een Nikon D750 in combinatie met een Sigma 15mm f/2.8 EX DG fish-eye objectief. Met dit objectief kun je met behulp van acht opnames een volledige 360° panorama-foto maken. Uiteraard kun je ook gebruik maken van een objectief met een langer brandpunt. Hierdoor heb je wel meer foto’s nodig om volledig rond te gaan, waardoor je meerdere foto’s moet "plakken" en daardoor meerdere overgangen krijgt. Op deze manier kun je wel een hogere resolutie panoramafoto krijgen. Onderstaande fish-eye objectieven zijn ook zeer geschikt voor 360° panoramafotografie.

• Canon EF 8-15mm f/4.0L USM Fish-eye
• Nikon AF 10.5mm f/2.8G ED DX Fish-eye
• Nikon AF-D 16mm f/2.8 Fish-eye
• Sigma 8mm f/3.5 EX DG Fish-eye

Nodal Ninja panoramakop

Nu kun je natuurlijk een 360° panoramafoto maken door simpelweg uit de hand te fotograferen en zelf een rondje te draaien om een compleet beeld te maken. Dit is echter niet te doen. Dit levert in de nabewerking grote problemen op. Om deze problemen te voorkomen, zul je het anders moeten aanpakken. Ten eerste. Gebruik een statief. Dit geeft de benodigde stevigheid en een vast punt van waaruit je de foto’s kunt maken. Zorg dat je een degelijk en stevig statief hebt. Eén met een draagvermogen van minimaal het gewicht van de camera met objectief en statiefkop. Liefst nog iets meer om de benodigde stevigheid te geven.

Gebruik geen "standaard" statiefkop. Bij het maken van een 360° foto is het erg belangrijk om de camera om het zogenaamde “nodal point” of “entrance pupil” van de lens in combinatie met de camera te draaien. Doe je dit niet, dan krijg je parallaxfouten die problemen kunnen veroorzaken bij het plakken van de foto’s in de panorama-software. Hierover later meer. Voor het draaien van de camera rondom het nodal point heb je een panorama (statief)kop nodig. Hiermee kun je camera in gelijke stappen (bijvoorbeeld 60) draaien.

Er zijn verschillende soorten panoramakoppen. Van lensbeugels tot volledig in te stellen panoramakoppen. De eerste zijn alleen geschikt voor een bepaald type objectief. Deze zijn dan alleen te gebruiken voor dit objectief. De uitgebreide panoramakoppen zijn wel wat duurder, maar te gebruiken voor meerdere camera- en objectief-combinaties. Zelf gebruik ik de Nodal Ninja 4. Een hele mooie panoramakop waarmee je prima uit de voeten kunt.

Voordelen van deze panoramakop

1. Geschikt voor een groot aantal objectieven
2. Camera in zowel portret- als lanschapstand te monteren
3. Maximale belastbaarheid tot 3.5 kilogram (dus voor grote DSLR's)
4. Omkeerbare "detent" ringen voor het instellen van verschillende draaistappen
5. Past op alle statieven door 3/8" en 1/4" schroefadapter
6. Een kleine en makkelijk te bedienen rotator
7. Stevig gebouwd en doet degelijk aan
8. Veel accessoires beschikbaar

Parallax

Bij het maken van professionele 360° foto’s komt één belangrijk verschijnsel om de hoek kijken dat niet genegeerd kan en mag worden. Dit is parallax. Parallax is het verschijnsel dat de positie van een voorwerp ten opzichte van een ander voorwerp verandert als het vanaf verschillende punten bekeken wordt. Als je dus bijvoorbeeld met het rechteroog vanaf een paar meter afstand kijkt naar een lantaarnpaal, kijk dan goed naar deze lantaarnpaal ten opzichte van de achtergrond. Blijf vervolgens staan en kijk met het linkeroog naar deze lantaarnpaal. Je zult dan zien dat de lantaarnpaal ten opzichte van de achtergrond verschoven is. Dit noemt men parallax.

Bij het maken van een 360° foto het erg belangrijk om de camera om het zogenaamde "nodal point" of "entrance pupil" te draaien. Wanneer je een panoramafoto maakt en je draait de camera niet om zijn nodal point, dan krijg je hetzelfde effect als hierboven beschreven. Hierdoor heeft de panorama-software enorm veel moeite de foto’s aan elkaar te plakken en krijg je geen mooie overgangen.

In de foto’s hierboven heb ik twee aansluitende foto’s gemaakt waarbij ik de camera niet om zijn nodal point gedraaid heb. Je ziet duidelijk dat de lantaarnpaal is verschoven ten opzichte van de achtergrond. De software zal de lantaarnpalen in beide foto’s met elkaar uit willen lijnen. Als dit gebeurt dan is de achtergrond in beide foto’s (de huizen) niet met elkaar uitgelijnd. Bij de onderstaande foto’s heb ik wel de camera om zijn nodal point heb gedraaid. Zie je het verschil?

Het nodal point, en dus draaipunt van de camera, verschilt per camera en objectief. Op internet zijn er tabellen te vinden waarin je het draaipunt van de combinatie van camera en objectief kunt vinden. Hier vind je er bijvoorbeeld eentje. Hier lees je de afstand tussen de statiefschroef en het draaipunt af. In mijn verhaal ga ik er even van uit dat jouw camera en objectief er niet bij staat en leg uit hoe je het draaipunt van de camera kunt vinden en de Nodal Ninja panoramakop daarop instelt. Zo weet je ook zeker dat je het juiste draaipunt hebt.

Het instellen van de Nodal Ninja panoramakop

Ten eerste is het belangrijk dat je statief waterpas staat. Staat deze niet waterpas dan krijg je later in je uiteindelijke panorama een golvende horizon. De Nodal Ninja 4 (maar ook de 6) bevat een waterpasje. Dit maakt het makkelijker om de panoramakop waterpas te zetten. Heb je op je panoramakop geen waterpasje? Schaf dan een waterpasje aan die je op de flitsschoen van je camera kunt schuiven. Ook een handig hulpmiddel bij het waterpas zetten van de panoramakop is de EZ-leveler van Nodal Ninja. Deze plaats je tussen je statief en panoramakop. Hiermee kunt je zeer makkelijk en solide je panoramakop waterpas zetten. Heb je deze niet? Geen ramp. Je kunt ook met behulp met de poten van je statief je panoramakop waterpas zetten. Alleen werkt dit niet zo gemakkelijk en precies.

Vervolgens is het belangrijk dat je objectief precies in het midden van het statief is uitgelijnd. Het objectief moet precies boven het draaipunt van het statief uitgelijnd te staan. Hieronder een tweetal foto’s waarbij het objectief niet goed uitgelijnd staat (links) en waarbij het objectief precies boven het draaipunt uitgelijnd staat (rechts).

Eerder heb ik al gesproken over het "nodal point" of "entrance pupil" en de parallax-fouten die ontstaan wanneer de camera niet rondom dit punt gedraaid wordt. Om dit punt te vinden moet je de camera naar voren of naar achteren verschuiven in de panoramakop. Nadat je het objectief in het midden van het statief uitgelijnd hebt, plaats je de camera zo ver mogelijk naar achteren op de bovenste rail van de panoramakop. Richt de camera richting de horizon en parallel aan de grond.

Plaats vervolgens twee voorwerpen voor de camera, eentje dichterbij dan de andere. Buiten kun je bijvoorbeeld gebruik maken van twee lantaarnpalen of bomen en binnen bijvoorbeeld twee schemerlampen of een schemerlamp ten opzichte van een achtergrond (bijvoorbeeld een deurkozijn). Je hebt dan twee verticale lijnen achter elkaar. Kijk door de viewfinder of op het LCD-scherm van je camera naar de achter elkaar geplaatste voorwerpen. Draai de camera zo dat de voorwerpen in het linkerdeel van het beeld geplaatst zijn. Let op de exacte positie van de twee voorwerpen ten opzichte van elkaar. Plaats ze eventueel net niet recht achter elkaar of positioneer de camera zodanig.

Draai vervolgens de camera naar links. Zo, dat de voorwerpen in het rechterdeel van het beeld geplaatst zijn. Let weer op de positie van de voorwerpen ten opzichte van elkaar. Als de afstand ten opzichte van elkaar in beide beelden verschilt, dan zal de camera iets naar voren op de bovenste rail verschoven moeten worden. Verschuif de camera vervolgens ongeveer een centimeter naar voren en kijk weer naar beide beelden (de voorwerpen links en rechts in het beeld). Verschuif vervolgens weer de camera naar voren of achteren en bekijk weer beide beelden. Herhaal dit totdat de voorwerpen in beide beelden exacte dezelfde positie ten opzichte van elkaar hebben.

Nadat je de juiste positie van de camera op de panoramakop gevonden hebt, kun je bij de Nodal Ninja panoramakoppen deze positie vastleggen door het plaatsen van zogenaamde rail stops. Ook kun je de positie van de camera op de rail aflezen en deze noteren voor deze camera-objectief combinatie. Als je van camera en/of lens verandert, moet je weer opnieuw het draaipunt vaststellen.

Instellen camera

De panoramakop is nu goed ingesteld. Nu de camera nog. Bij het maken van de foto’s is het van belang dat je dat doet met dezelfde camera-instellingen. Dus dezelfde ISO-waarde, hetzelfde diafragma en dezelfde sluitertijd. Gebruik de M-stand van de camera. Stel de ISO-waarde zo laag mogelijk in en zet deze vast. Voor buiten-situaties gebruik ik meestal ISO 100 of 200 en voor binnensituaties meestal ISO 400 of 800. Je werkt vanaf statief, dus de sluitertijd mag best iets langer zijn. Ook het diafragma dien je vast in te stellen. Vaak gebruik ik een diafragma van f/8.0 of f/11.0. Zo heb je een groot gedeelte van de foto scherp. De sluitertijd bepaal je nu aan de hand van de ingestelde ISO-waarde en diafragma en zet je daarna ook vast. Doe je dit laatste niet en laat je de lichtmeter de sluitertijd bepalen dan worden de foto’s verschillend belicht.

Meestal meet ik de gemiddelde sluitertijd van het gehele 360° panoramabeeld. Stel de camera eerst in op diafragmavoorkeuze (A of Av) en matrix- of meervlakslichtmeting. Vervolgens draai ik de camera 360° rond en meet op verschillende plekken in het panorama de sluitertijd door de ontspanknop half in te drukken (bij vaste ISO- en diafragmawaarde). Wanneer ik een heel rondje heb gemaakt, bepaal ik de gemiddelde sluitertijd waarde. Zet vervolgens de camera weer op de M-stand en stel deze sluitertijd in.

Ook de witbalans van je camera stel je handmatig in. Kies een waarde die bij de omgeving past. Fotograaf je in RAW (dit beveel ik wel aan), dan kun je de witbalans altijd nog aanpassen in bijvoorbeeld Adobe Photoshop Lightroom. Tenslotte stel je eenmalig de scherpstelling in. Zet de scherpstelling in op handmatig. Zo blijft het de scherpstelling bij elke foto gelijk en krijg je ook hiermee geen problemen bij het plakken van de foto’s.

Panoramafoto’s maken

Als je de panoramakop en camera juist hebt ingesteld, kun je de foto’s maken. Het is afhankelijk van het objectief hoeveel foto’s je moet maken om volledig 360° rond te gaan. Het Sigma 15mm objectief dat ik gebruik heeft op een fullframe camera een diagonale beeldhoek van 180°. De horizontale en verticale beeldhoek zijn dan ongeveer 142° respectievelijk 94°. Wanneer je de camera in de portetstand zet, wordt de verticale beeldhoek dus 142° en de horizontale beeldhoek 94°. Hierdoor zou je in theorie kunnen volstaan door 4 foto’s horizontaal te maken om 360 rond te gaan. Echter heb je dan tussen de foto’s een overlap van slechts 4 %. Dit is te weinig om mooie overgangen te creëren met behulp van panorama-software. Om foto’s goed te kunnen plakken (stitchen) heb je een minimale overlap nodig van ongeveer 25 tot 30%. Ik kies er meestal voor om elke 60° een foto te maken. Hierdoor ben je met 6 foto’s volledig rond en heb je een overlap van circa 36%.

Verticaal heb je op deze manier een beeldhoek van ongeveer 142°, terwijl je 180° nodig hebt. Ga je de foto’s nu stitchen dan krijg je naar boven en beneden gericht nog een "leeg" gat. De beeldinformatie aldaar ontbreekt nog. Om de panoramakop precies met stappen van 60° te draaien gebruik je een zogenaamde 60° "detent ring". Deze zit in de rotator van de panoramakop en is te vervangen door andere detent ringen van Nodal Ninja die ook los verkrijgbaar zijn. Wil je bijvoorbeeld om de 30° een foto maken omdat je een ander objectief gebruikt, plaats dan een 30° detent ring.

Zenit

Het zenit is de benaming voor de foto recht naar boven. Volgens het woordenboek is dit een denkbeeldig punt aan de hemel, loodrecht boven de waarnemer. Deze foto maak je met de Nodal Ninja door de schroef van de bovenrail los te draaien, de camera naar boven te richten en de bovenrail weer te vergrendelen.

Nadir

Nu ontbreekt van het panorama alleen nog de beeldinformatie van het nadir. Dit is de foto recht naar beneden. Het nadir maak je op dezelfde manier als het zenit, alleen richt je de camera nu naar beneden. Hierbij loop je echter tegen een probleem aan. De betekenis van nadir geeft dit ook al aan…, het nadir is het punt op de hemelbol recht onder de waarnemer (dus niet zichtbaar). Je fotografeert dan namelijk het statief terwijl je de grond eronder wilt fotograferen. Je hebt nu wel beeldinformatie recht naar beneden, maar dat is het statief dat je liever niet in beeld wilt hebben.

Om dit op te lossen kun je gebruik maken van een zogenaamd nadir-adapter. Dit is een accessoire van Nodal Ninja. Hiermee kun je, zonder de instellingen van de panoramakop aan te moeten passen, de camera buiten het statief draaien. Zo kun je de ontbrekende beeldinformatie verkrijgen. Wel moet je dan het statief iets verplaatsen om met de camera precies boven het middelpunt te komen. Om deze reden maak je deze foto altijd als laatste.

Online presentatie

Wanneer je één of meerdere 360° panorama’s hebt gemaakt, wil je die natuurlijk ook graag laten zien. Dit is niet slechts een kwestie van een JPG-bestand uploaden. Hierbij is ook een stukje code nodig die ervoor zorgt dat je met de muis (of zelfs met een VR-bril) volledig rond kunt kijken in je panorama. Ook dit kun je onder andere creëren met panorama-software zoals de eerder genoemde software Pano2VR en Kolor. Daarnaast heb je nog KRPano. Deze laatste vergt echter wel wat programmeer-skills. Deze programma’s genereren Flash-, Quick Time-, Javascript of HTML5 code om de panorama’s te kunnen vertonen op websites en dergelijke. Het gaat op dit moment te ver om hier uitgebreid op in te gaan.

Stappenplan

• Zoek een mooie plek voor de panoramafoto. Kijk goed om je heen. Alles komt in beeld. Dus kies je positie zorgvuldig.
• Stel je Nodal Ninja panoramakop goed in voor de gebruikte camera-objectief combinatie.
• Zorg dat de panoramakop waterpas staat.
• Stel de lichtgevoeligheid (ISO) op een vaste waarde in (bij voorkeur zo laag mogelijk).
• Selecteer het gewenste diafragma (bij voorkeur f/8.0 of f/11.0).
• Bepaal de gemiddelde belichting/sluitertijd en stel deze in.
• Stel een vaste waarde in voor de witbalans.
• Stel eenmalig scherp en zet vervolgens de autofocus op manual.
• Maak de foto’s. Zorg voor een minimale overlap van 25% tot 30%.
• Laad de gemaakte foto’s in op een computer.
• Bewerk eventueel alle foto’s. Pas bijvoorbeeld hooglichten, schaduwen, kleur en scherpte aan. Dit is altijd mogelijk mits je alle foto’s gelijk bewerkt.
• Plak (stich) de foto’s aan elkaar door middel van specialie 360° panorama-software.

Software

Wanneer je alle foto’s gemaakt hebt, kun je deze op de computer aan elkaar plakken. Hiervoor zijn vele programma’s beschikbaar. Beperkte, eenvoudige en goedkope, maar ook uitgebreide en duurdere programma’s. Mijn advies is om ook hieraan iets meer geld te besteden. Je bent dan vaak ook in staat om handmatig aanpassing aan te brengen. Een paar programma's zijn PTGui, Kolor Autopano en Pano2VR.

Zelf gebruik ik PTGui. Als resultaat levert dit een fotobestand met een beeldverhouding van 2:1 (360:180). Dit bestand bevat alle beeldinformatie van de volledige 360 panoramafoto. PTGui is een veelgebruikt programma waar ik al een tijdje mee werk en bekend mee ben. Uiteraard heeft natuurlijk iedereen zijn of haar eigen voorkeur. Het gaat op dit moment te ver om hier uitgebreid op in te gaan. Mijn workflow bestaat heel kort gezegd uit de volgende stappen:

• Foto’s inladen in Adobe Photoshop Lightroom
• Foto’s licht bewerken wat betreft hooglichten, schaduwen, kleur en scherpte. Let erop dat je alle foto’s hetzelfde bewerkt. Doe je dit niet dan ga je dat zien in het uiteindelijke resultaat!
• Foto’s "stitchen" (plakken) in een 360° panorama programma, in mijn geval PTGui

Het resultaat

Hieronder kan je het resultaat zien van van 360 graden fotografie met Nodal Ninja apparatuur en het nodige stitchwerk. De foto laat de berging zien van een IJsselkogge uit de dertiende eeuw zien. Deze is in februari 2016 geborgen in de IJssel bij Kampen.