Rallyfotografie in het donker, lichtmeter overstuur(d)

6 jaar geleden

Rondvliegende polder-aarde of bandenrubber. Soms een gelanceerde rallywagen die bruut tot stilstand komt. Dat zijn de vaste ingrediënten voor de Zuiderzeerally. Een lust en must voor de fotograaf die van ruige actie binnen deze tak van autosport houdt. Bij vol daglicht nemen we dan willekeurige grepen in onze apparatuurtas, want met bijna elke camera en objectief kunnen we aan de slag. We zullen dan vaak wisselen van sluitertijden, lage ISO-waarden en de perfecte witbalans instellen, goed kunnen focussen op de aanstormende rallyauto’s, maar ook de zichtbare instellingen op onze camera’s aanpassen. Vertrouwen op de techniek en belichtingskwaliteiten van de camera. Soms handmatig een tikkeltje aan het stuurwiel van semi-automatische belichting trekkend.

PK-junks

Bij de avondsessie van de afgelopen editie van de Zuiderzee Rally lag dat volledig anders. De zon was reeds lang achter de horizon verdwenen. Op het industrieterrein van Emmeloord was voor de coureurs een bochtig parcours uitgezet dat onder andere door een bedrijfsparkeerhal en een bijbehorend open terrein slingerde. Voor de deelnemers van de fotoworkshop die ik tijdens de rally verzorgde waren op het bedrijfsterrein speciaal trailers neergezet waar ze vanaf mochten fotograferen. Zodoende stonden we met perfecte standpunten bovenop het spektakel.

Grote witte zandzakken markeerden het parcours dat onder het witgele schijnsel van terreinlampen was verlicht. In de bedrijfshal domineerde een blauwe gloed over een menigte van belangstellende pk-junks. Onder de opzwepende beats van de dj begon ons fotofestijn. Een opkomend grommend motorgeluid van de eerste onzichtbare deelnemer was vanachter de industriepanden hoorbaar. Een paar tellen later jakkerde deze rallywagen over het parcours voor onze camera’s. Het lawaai in de hal werd oorverdovend. De een na de andere rallywagen volgde. De felle zoeklichten van de rallywagens verblindden het publiek. Db’s en adrenaline piekten. Kippenvel!

De digitale prullenbak

Ik koos ervoor om met de 24-70mm f/2.8 te beginnen, omdat we boven op het spektakel neer keken. De ISO-waarde ingesteld op 1000 en de sluitertijd voorkeuze op 1/80 seconde. Waar ik al bang voor was zag ik terug bij de belichtingswaardes in de camerazoeker. Door de extreme lichtverschillen schoot m’n diafragma alle kanten uit. Door de lichtbundels van de rallyauto’s, de nachtelijke omstandigheden, de verschillende kleuren van de rallyauto’s, het blauwe kunstlicht en de witte zandzakken raakte de lichtmeter van m’n camera volledig overstuur. De meeste opnames werden zwaar onderbelicht. Niet onbegrijpelijk als je er vanuit gaan dat een camera voor een neutrale veilige grijstint kiest om de belichtingscombinatie(s) te bepalen. De eerste opnames die ik schoot konden daarom gelijk de digitale prullenbak in.

Dat vereiste aanpassingen. Om te beginnen veranderde ik de ISO-waarde naar 3200 met de belichting op "Manual". Nu met 1/125 seconde en het diafragma op f/5.6. De volgende opnames werden al stukken beter. De korrel nam ik voor lief. Het wit van de autolichten gaf in de opnames echter geen doortekening meer. Zeker als de auto’s van voren werden gefotografeerd, maar ook die overbelichte toegift nam ik enigszins voor lief. Er zat in ieder geval snelheid en doortekening in de auto en de omgeving.

Als fotograaf zou je er voor kunnen kiezen voor om handmatig te belichten op de verlichting van de rallyauto. Dan resulteert dan wel in een sterk onderbelichte omgeving én rallyauto. Ik koos dus voor aanpassingen op de camera aan de hand van het omgevingslicht. Hoe dan ook bleven de lichtverschillen tussen de autolichten en de omgeving extreem groot. Ik was nog niet tevreden.

Plezier zonder zoekerbeeld

Inmiddels gloeiden de remschijven van de rallyauto’s. Dezelfde wagens kwamen meerdere keren langs, waardoor er doorlopend gefotografeerd kon worden. Een klassieke Citroën DS kreeg een luidruchtig onthaal van de enthousiaste toeschouwers. Door het korte parcours kwamen de wagens soms dicht op elkaar te rijden, waardoor de rally verrassend op een inhaalrace begon te lijken. Spektakel alom. Decibellen roffelden voelbaar door het lijf. Grijnzende petrolheads. Jong en oud. Met of zonder oordoppen. Luid gejoel als een wagen onbedoeld in de zandzakken parkeerde en vervolgens spinnend z’n weg weer vond. Zonder door de zoeker te kijken had ik het, net als de rest, dik naar m’n zin.

De goede belichting

Als redmiddel om het contrast tussen de lichtomstandigheden te minimaliseren zat er niets anders op dan toch een flitser te gebruiken. De flitser in combinatie met ISO3200, 1/125 seconde en f/5.6 gaf echter een saai effect, maar wel een goede en scherpe detaillering in de auto. De korte flitstijd, die duizendsten van een seconde is, werd echter een soort sluitertijd. Het flitslicht “bevroor” de rijdende auto in opname. De banden en velgen misten hiermee volledig het snelheidseffect. De omgeving achter de rallyauto, waar het flitslicht amper toe reikte, verstreepte wel iets.

Om het effect van snelheid te vergroten bracht ik de sluitertijd naar 1/30 seconde met het diafragma op f/6.7 of f/8.0. Het flitslicht werd met 1/3 stop gereduceerd om te voorkomen dat het teveel zou domineren in de opname. De witbalans liet ik continu op 5400 Kelvin staan. Met deze combinatie bereikte ik het maximale qua detaillering, scherptediepte, scherpte, helderheidsverschillen, snelheidsweergave en kleurweergave. Een nog lagere sluitertijd resulteerde in teveel bewegingsonscherpte vanwege het omgevingslicht dat ook van invloed was. Een nadeel bleef echter het feit dat het flitslicht de auto "bevroor", waardoor het leek alsof deze niet reed. De wijze om tot een goede belichting onder deze extreme nachtelijke omstandigheden te komen was dus als volgt:

De witbalans instellen op het "flitssymbool" of handmatig op 5400 Kelvin.
De ISO-waarde zodanig hoog instellen dat met de camera op "Manual" de sluitertijd- en diafragmacombinatie op 1/30 of 1/40 seconde met f/5.6 of ietsje meer uitkomt. De belichting dus op “Manual” instellen. Niet bang zijn om de ISO-waarde op te voeren. De omstandigheden vereisten dat.
De camera instellen op "Servo" of continue focus.
De motordrive op "High" zetten.
Zet de voeten in de "L-stand". Gespreid een voet naar voren en een voet naar buiten. Een heel klein beetje door de knieën zakken. Dit geeft de meest stabiele houding en vermindert de kans op bewegingsonscherpte.
Stel scherp op de zijspiegel van de voorbijkomende auto’s. Door de felle verlichting van de rallyauto’s kan de één-punts-scherpstelling in de war raken.
Reduceer handmatig een klein beetje de kracht van het flitslicht.
Je adem voorzichtig (niet te lang!) inhouden.
Meedraaien met de rijrichting van de bewegende auto. Dit heet een "Pan-opname" of "Meetrekker".
De ontspanknop van uw camera “ontspannen” ofwel zachtjes indrukken.
Glimlachend het resultaat bekijken.

Hoe dan ook had ik onder deze omstandigheden veel uitschot van onscherp beeld. Dat gaf niet, want dat was een toegift van de beperkingen. Wat scherp was, deed me glimlachen. Niet alleen uit plezier van het geschoten materiaal, maar ook vanwege het fantastische spektakel dat pas uren later rond middernacht finishte.