Zo maak je landschapsfoto's als een pro!

Bas Meelker

6 jaar geleden

We kennen ze allemaal, velen van ons willen ze zelf ook maken. Wonderbaarlijk mooie landschapsfoto’s. Foto’s waarbij alles samenkomt. Het landschap, het licht, de perfecte compositie en techniek en vol emotie. Wauw-foto’s. Kortom, landschapsfoto’s van een hoog niveau. Ze zijn niet voor iedereen weggelegd. Of wel? Kan iedereen ze maken? Ik denk het wel. Mits je als landschapsfotograaf over de juiste ‘bagage’ beschikt en dan bedoel ik niet alleen de juiste apparatuur. Maar wat onderscheidt een leuke landschapsfoto nu van een ECHT goede landschapsfoto? Wat zorgt ervoor dat jij met je landschapsfoto’s boven het maaiveld uitkomt? De echt goede landschapsfoto’s zijn vaak een samenspel van verschillende onderdelen die allemaal een cruciale rol spelen in het tot stand komen. Mis een onderdeel en het gaat ten koste van het eindresultaat... Laten we ze eens bij langs gaan.

Bereid je goed voor

Net als bij iedere andere vorm van fotografie is ook bij landschapsfotografie een goede voorbereiding cruciaal. Een landschapsfotograaf zal nooit lukraak op pad gaan in de hoop iets moois tegen te komen. Doen we dat wel dan zijn we overgeleverd aan geluk. En geluk is leuk om bij je te hebben, maar je wilt er niet van afhankelijk zijn. Een goede landschapsfotograaf onderscheidt zich niet alleen door bijzondere foto’s, maar ook door een continu hoog niveau. Af en toe een 'lucky shot' maken hoort daar niet tussen. Je bent niet toevallig op het juiste moment op de juiste plek. Je bent daar omdat je je goed voorbereid hebt. Een bekende Engelse landschapsfotograaf zei het ooit zo: "Failing to prepare is preparing to fail". Een slechte voorbereiding resulteert vaak in op het verkeerde moment op de verkeerde plek zijn. Voor een landschapsfotograaf is voorbereiding 80% van het werk.

Maak de foto in je hoofd

Voorbereiding begint altijd met een idee. Een foto die we in ons hoofd hebben. Wat voor een landschapsfoto wil je maken? Hoe ziet die er letterlijk uit? Beschrijf hem voor jezelf. Deze foto is je startpunt. Dit is een van de belangrijkste fundamenten voor het maken van een écht goede landschapsfoto. Jouw eigen ideeën, je verbeeldingskracht en jouw visie bepalen wat je verder gaat doen. Op basis daarvan bepaal je welke locatie daarvoor het beste in aanmerking komt. Dit proces kan overigens ook omgekeerd gaan. Je kunt door het zien van een locatie op het idee voor een foto worden gebracht. Hoe dan ook, je locatiekeuze is stap twee.

Een goede locatie zoeken begint vaak achter de computer. Programma’s als Google Earth en Maps zijn een uitstekende bron van informatie die jou kunnen helpen bij het vinden van een goede locatie. Ook foto’s van andere fotografen, boeken, tv-programma’s over de natuur en tips die je krijgt van familie, vrienden of kennissen zijn waardevolle bronnen. Nadat je je locatie ‘theoretisch’ gekozen hebt, ga je over naar de praktijk. Je gaat de locatie 'scouten'. Op een regenachtige dag, terugrijdend van je werk of tijdens een wandeling met familie of vrienden. Zorg ervoor dat je je locatie van tevoren gezien hebt. Kun je daar inderdaad de foto maken die jij in gedachten hebt? Klopt alles en zijn er geen storende elementen aanwezig?

Wordt een weerman

Is het antwoord ja, dan is de volgende vraag wanneer? Welke omstandigheden heb je nodig voor het maken van jouw foto op die locatie en wanneer moet je er dus zijn? Ik bekijk regelmatig locaties in de zomer waarvan ik weet dat ik er pas in de winter met sneeuw een foto van zal maken. En dan komen we automatisch de volgende 'vaardigheid' die je als landschapsfotograaf moet hebben. Je moet een beetje weerman/-vrouw zijn. Het goed volgen van de weersvoorspellingen en het goed in kunnen schatten van lokaal weer is de sleutel tot succes voor veel landschapsfoto’s. Ook hierbij kunnen we het onszelf tegenwoordig een stuk gemakkelijker maken. Per uur de weersvoorspellingen kunnen volgen en allerlei apps voor op je smartphone over het weer, regen, wind en bewolking zijn fantastische hulpmiddelen.

Toch is simpelweg vaak omhoog kijken, zelf proberen in te schatten wat er met het licht gaat gebeuren en daar ervaring mee opdoen nog altijd belangrijk. Hoe beter je dat kunt, hoe groter de kans dat je op het goede moment op de goede plek bent. Verdiep je hierin. Je hoeft echt geen meteoroloog te zijn, maar een simpele basiskennis over hoge- en lagedrukgebieden en wat die als gevolg hebben op temperatuur, bewolking en windrichting in je eigen omgeving is iets wat iedere serieuze landschapsfotograaf zou moeten weten. Het weer bepaalt immers of je de foto daadwerkelijk kunt maken. Zorg er daarnaast altijd voor dat je ongeveer een uur voordat het licht mooi wordt op je plek bent. Dat geeft je niet alleen voldoende tijd om testopnames te maken en wellicht je composities nog aan te passen, het zorgt ook voor rust. Het maakt dat je op je gemak kunt wachten op het licht en je kunt focussen op je creativiteit. Ook dat is een deel van je voorbereiding.

Leer hier meer over het weer

Onthoud de interessante locaties

Het hoofd van een goede landschapsfotograaf is een kaartenbak vol met interessante locaties. Plekken waarvan jij weet dat ze geschikt zijn voor het maken van een goede landschapsfoto. Vervolgens bekijk je de weersvoorspellingen en pak je een locatie uit je kaartenbak. Een locatie waarvan jij weet dat ze onder die omstandigheden de foto kunnen opleveren die jij in je hoofd hebt. Het enige wat je dan nog hoeft de doen is er zijn. Een goede voorbereiding kost ook tijd. Het erop uit gaan om een locatie te bekijken zonder er maar één foto te maken lijkt misschien raar, maar is voor een serieuze landschapsfotograaf de gewoonste zaak van de wereld. Wetend dat die foto daar voor jou klaar ligt en dat je er alleen op het juiste moment moet zijn, is voor veel landschapsfotografen één van de mooie aspecten van de landschapsfotografie.

Welk materiaal heb je nodig?

Natuurlijk is het altijd de fotograaf die de foto maakt en niet je apparatuur. En ja, een goede fotograaf kan met slecht materiaal altijd nog een goede foto maken, terwijl een slechte fotograaf met het beste materiaal ter wereld geen topfoto’s zal maken. Maar we weten ook dat goed materiaal in de handen van een goede fotograaf een betere foto op zal leveren. En dus wil je het beste materiaal. Punt. Niet alleen omdat je weet dat je met goed materiaal onder zoveel mogelijk omstandigheden tot een zo optimaal mogelijk resultaat kunt komen. Maar ook omdat je op je materiaal moet kunnen vertrouwen. Niet in de vorm van of het kapot gaat of iets dergelijks, maar het moet je het zelfvertrouwen geven dat als een foto teleurstelt, het niet aan het materiaal kan liggen. Dus je wilt die full-frame camera en dat dure glas. Kan dat het verschil maken? Ja. De honderden workshops die ik inmiddels gegeven heb, hebben mij geleerd dat materiaal wel degelijk de beperkende factor kan zijn. Dat dezelfde fotograaf met beter materiaal tot veel betere resultaten kan komen. Een goede landschapsfotograaf kan met minder materiaal nog steeds een goede foto maken, maar kan met het beste materiaal een veel betere foto maken. En dus wil je het beste (en vaak ook het duurste) materiaal hebben.

Cruciale accessoires

Naast camera’s en lenzen zijn er nog een aantal onderdelen die onder de standaard uitrusting vallen voor de landschapsfotograaf: het statief, een draadontspanner en natuurlijk een set met grijsverloop-, grijs- en polarisatiefilters.

Alle drie hierboven genoemde onderdelen zijn voor een landschapsfotograaf even belangrijk als de camera of lens. Mis één van de drie en je kunt bepaalde foto’s niet meer maken. Geen landschapsfotograaf gaat van huis zonder. Zonder het juiste statief kun je foto’s in situaties met weinig licht (lees de mooiste situaties) niet meer maken. Zonder draadontspanner kun je moeilijk belichtingstijden van meer dan dertig seconden maken. En zonder een filterset kun je contrastrijke situaties niet goed meer belichten, extra lange sluitertijden creëren of ter plekke vollere kleuren creëren.

Een ambitieuze landschapsfotograaf maakt gebruik van een stevig en robuust statief. Voor hem / haar is gewicht geen issue. Door een goede voorbereiding weten we immers waar we heen gaan en hoe we het beste op die plek kunnen komen. Door ervaring weten we ook dat we daardoor nooit echt ver hoeven te lopen met een zwaar statief. En mocht dat toch een keer voorkomen, dan weten we dat we uiteindelijk beloond gaan worden met 'optisch' betere foto’s en dus nemen we het voor lief. Want we weten ook dat lange sluitertijden maken bij een windkracht vijf in het open veld een verloren zaak is op een licht, wiebelig statief.

Dat iets simpels en klein als een draadontspanner zo belangrijk kan zijn voor een landschapsfotograaf. Ik heb altijd een reserve exemplaar bij me. Stabiliteit zorgt voor scherpte bij een landschapsfoto. Een draadontspanner of afstandsbediening zorgt ervoor dat we bij het belichten onze camera niet aan hoeven te raken en dus geen onbedoelde trillingen veroorzaken. Bovendien hebben we hem simpelweg nodig om in de bulb-stand lange belichtingen te maken. Vijf minuten lang met je vinger de sluiter openhouden is niet echt comfortabel...

Het gaat in dit artikel wat ver om uitgebreid in te gaan op het hoe en waarom van de verschillende filters. Realiseer je dat filters en vooral grijsverloopfilters tot de standaard uitrusting van iedere landschapsfotograaf behoren. Zonder kunnen we veel landschapsfoto’s simpelweg niet maken. Verdiep je in de werking ervan. Zorg dat je een expert wordt in het gebruik ervan want het gaat je aanzienlijk mooiere foto’s opleveren. Realiseer je ook dat grijsverloopfilters voor een landschapsfotograaf veel verder gaan dan het uitbalanceren van de belichting. Ze zorgen ook voor langere sluitertijden en dat heeft weer effect op de dynamiek en de kleuren in je foto. Geen software kan dat nabootsen. Het leren gebruiken van de verschillende filters is niet moeilijk. Sterker nog, het is eigenlijk best gemakkelijk. Gebruik ze en beheers ze.

Mijn eigen filterkit

Ik heb in samenwerking met Benro de Bas Meelker Filter Kit uitgebracht, een uitstekende set voor wie voor het eerst aan de slag gaat met filters. In de set vind je onder andere een twee-stops grijsverloopfilter met een harde overgang, een drie-stops grijsverloopfilter met een zachte overgang en een zes-stops grijsfilter.

Techniek voor landschapsfoto's

Techniek moet je beheersen. In een prachtig landschap staan met prachtig licht, niet wetende welk diafragma je moet gebruiken of hoe je moet scherpstellen is voor een ambitieuze landschapsfotograaf een gepasseerd station. Je materiaal en je techniek moeten een verlengstuk van jezelf zijn. Je camera ken je als je eigen broekzak en niemand hoeft jou nog iets te vertellen over diafragma’s, sluitertijden, ISO’s en lichtmetingen. Maar kijk uit, het betekent niet dat je uitgeleerd bent. Iedere fotograaf moet zich blijven ontwikkelen. Zorg dat je op de hoogte blijft van de nieuwste technieken, experimenteer en ga nooit op de automatische piloot aan het werk.

Over compositie en zien

Ik hoor je al zeggen; "Daar gaan we weer, de regeltjes voor een goede compositie...". Ja, inderdaad. Ook bij landschapsfotografie en misschien wel JUIST bij landschapsfotografie zijn die enorm belangrijk. Een landschapsfoto heeft immers vaak niet één onderwerp. Alles doet mee in de foto. Van de rechter onderhoek tot de linker bovenhoek. Alles in het landschap en in de lucht maakt deel uit van een goede compositie en versterkt elkaar. Ik ga je hier niet allerlei compositievormen uitleggen. Maar wat echt belangrijk is, is dat je begrijp waar ze uit voort komen. Namelijk onze eigen drang om orde in chaos te scheppen. Het staat letterlijk in de definitie van compositieleer. Kijk hoe je je eigen huis inricht, hoe gebouwen ontworpen en ingericht zijn en hoe we de wereld om ons heen indelen. Overal zie je onze 'drang' naar orde in chaos terug. Als je de logica en achterliggende gedachte achter compositieleer begrijpt, begrijp je ook waarom het belangrijk is in de fotografie.

Ik zou je kunnen vertellen waarom de 'regels' breken bij compositieleer ontzettend moeilijk is en dat we ze toch vaak toepassen, ook al denken we dat we ze breken. Ik kan je vertellen dat een foto met een goede compositie vaak als mooier ervaren wordt, juist omdat we rekening houden met wat er in het hoofd van de kijker naar de foto gebeurt. Maar de beste tip die ik je kan geven is natuurlijk om zelf die reis in compositieleer te ondernemen. Verdiep je erin. Ontwikkel hierover je eigen visie en bepaal zelf wat je ermee doet. Maar realiseer je wel dat je er pas echt iets van kunt vinden als je de juiste kennis hebt. Kennis die veel verder gaat dan simpele zaken als een regel van derden, wat diepte in een foto of de gulden snede. Maar wel kennis die iedereen op kan doen.

Kennis van compositieleer is voor mij niet alleen belangrijk om een foto te maken waarin alles meedoet en waar de accenten op de juiste plek liggen. Kennis van compositieleer helpt mij iedere dag om een landschapsfoto in het landschap te herkennen. Ik 'zie' dus geen 'mooie' locatie. Ik herken een goede compositie en heb ervaren dat je geen mooi landschap nodig hebt voor een mooie landschapsfoto. Mooi licht maakt een landschap mooi!

Over licht

Natuurlijk licht komt in een veelvoud van gedaanten. Het is het belangrijkste ingrediënt voor een goede landschapsfoto. Licht kan het meest spectaculaire landschap tot iets saais terugbrengen en van het meest saaie landschap iets spectaculairs maken. Licht 'lezen' is iets waar we ons continu mee bezig houden. Dat begint het herkennen van het licht. Van welk soort licht is er sprake? Strijklicht, tegenlicht, hard wit licht? Licht lezen betekent licht kunnen gebruiken. Ook hier speelt ervaring weer een belangrijke rol.

Voor een niet-fotograaf is natuurlijk licht misschien een gegeven. Maar een landschapsfotograaf is er constant mee bezig. Laat licht bepalen of je de foto maakt of niet. Wees je bewust van de kleurveranderingen van het licht, de effecten op schaduwen en lichte partijen in je foto. Laat het licht bepalen wat je doet. Handel ernaar. Kleine nuances in het licht kunnen van een goede foto ineens een top foto maken. Reageer te laat en je hebt het moment gemist. Deze kleine veranderingen in het licht hebben dus ook grote gevolgen voor alles wat je doet. Het beïnvloedt continu je techniek, het dwingt je om een ander standpunt aan te nemen en laat je met een hele andere foto naar huis gaan dan je gedacht had. Dat je bij de ene foto een bepaalde techniek gebruikt, wil niet zeggen dat het bij je volgende foto ook werkt. Is het licht anders? Dan is je techniek anders. Licht bepaalt ook wanneer je op pad gaat. We weten allemaal dat voor een ambitieuze landschapsfotograaf deze momenten zich afspelen aan het begin of het einde van de dag.

Over passie en gedrevenheid

Landschapsfotografie is vaak meer een levensstijl dan een hobby. Het licht stelt ons continu op de proef, frustreert ons en maakt ons af en toe wanhopig. Hoe ver ga je? Hoe vaak zet jij de wekker zo vervelend vroeg omdat je die zonsopkomst mee wilt maken? Hoe vaak ga je weer terug naar die ene locatie? Net zolang totdat het licht en de omstandigheden zo zijn, zoals jij ze wilt hebben? Die nooit ophoudende zoektocht naar het mooiste licht en dus die mooie foto kost enorm veel tijd en wil je die tijd erin stoppen? Hoe groot is je passie?

De echt bijzondere landschapsfoto’s komen maar gedeeltelijk tot stand door kennis van compositieleer, het weer, een goede voorbereiding of techniek. Het is de gedrevenheid van de fotograaf die het verschil maakt. De passie. Passie voor licht. Als jij ergens naast je statief naar een bijzonder landschap staat te staren, wat gebeurt er dan met je? Wat voel je dan en kun je dat in je foto leggen? Die vraag is voor ieder persoonlijk en kan ik niet voor je beantwoorden. Uit eigen ervaring weet ik dat dat wel het verschil maakt. Een behoorlijk groot verschil. Als er een emotionele connectie is tussen jou en datgene wat je fotografeert, dan zal dat je foto beïnvloeden. Welke connectie heb jij? Denk daar eens over na.

En nu die ene foto maken

Je beschikt over het juiste materiaal en je kunt er mee omgaan. Je kent je technieken, weet wat belangrijk is bij het maken van een goede compositie en je kijkt als een landschapsfotograaf. Je hebt een idee en een locatie gevonden, bent er van tevoren geweest en alles klopt. Hier kan het. Nu zit je 's avonds achter je computer en bekijkt de weersvoorspellingen. Morgen gaat het gebeuren. Om half negen komt de zon op dus wil je er om half acht zijn. Je wekker is gezet, in je hoofd maalt het van de foto’s...

Het is nog donker als je de volgende ochtend op de locatie komt. Langzaam wordt het licht in het oosten. Je bent er klaar voor en maakt je eerste testopnames. Dan gaat het van start. Je gevoel neemt het over. Je maakt verschillende belichtingen en anticipeert op het licht. Het is een spel tussen jou en de elementen. Continu verandert het licht en jij verandert mee. En dan is het zover. Dat ene moment. Het licht valt perfect op die perfecte compositie. Je belichting is spot-on. Alles komt samen. En je weet het. Dit was het moment. En je hebt hem. Er valt een rust over je heen. Alles wat je nu nog maakt kan niet meer tippen aan dat ene moment. Je gaat nog even door, tegen beter weten in. Genietend van alles om je heen. Momenten om nooit te vergeten. Pure emotie. Hoe? Je had een idee, hebt je voorbereid, was op het goede moment op de goede plek en je hebt de juiste dingen gedaan. Niks geluk. Ja, de weersomstandigheden bepalen uiteindelijk of het ook gaat gebeuren. Maar als het gebeurt ben jij er! Dat is het verschil.