Wildlife fotografie

Johan van der Wielen
6 jaar geleden

Het fotograferen van wilde dieren spreekt veel (natuur)fotografen enorm aan. Misschien ligt het aan ons verleden als jager waarbij de spanning van de jacht verslavend werkt. Nu schieten we niet meer met geweren maar met de camera. De spanning is echter hetzelfde. In de studio kun je alles zelf bepalen, alles naar je hand zetten. Landschapsfotografen moeten wachten op het juiste licht en juiste omstandigheden maar dan hebben ze ruimschoots de gelegenheid er iets moois van te maken. Maar dieren? Die kunnen besluiten niet mee te werken, weg te vliegen vlak vóór het mooiste shot, de verkeerde kant op te gaan of – het ergste – in de camera te kijken en daarmee laten ze zien dat ze weten dat je er bent.

Wildlife fotografie - 1

Nu ben ik geen echte wildlife fotograaf, vind ikzelf. Vroeger noemde ik mijzelf landschapsfotograaf maar inmiddels moet ik mij 'natuurfotograaf'. Ik fotografeer natuur, vertel verhalen, beleef avonturen. Past in mijn verhaal een landschap dan fotografeer ik landschappen maar past in mijn verhaal een dier, dan ga ik daarmee aan de slag.

In dit blog wil ik jullie meenemen met 'mijn' wildlife fotografie, op avontuur naar Finland. Sinds jaren begeleid ik reizen naar het uitgestrekte Taiga landschap bij de Russische grens en de twee soorten die ik veel fotografeer zijn beren en veelvraten, echte Taiga bewoners. Laten we beginnen met mijn laatste reis...

Reisverslag foto expeditie, Finse Lente & Wildlife

Het is laat in de middag op donderdag als Finn en ik bij het mini vliegveld van Kajaani aankomen om de groep op te halen. Met donderend geraas landt het propeller vliegtuig precies op tijd bij het eenzame gebouwtje wat door moet gaan voor 'vliegveld' en al snel rollen de koffers letterlijk van de band. We raden iedereen aan om mutsen, sjaals en handschoenen tevoorschijn te halen want we zijn terug in de winter. Het is winderig, guur en vooral een heel stuk kouder dan in Nederland. Eenmaal op weg stoppen we onderweg in een natuurgebied bij een kampvuurplaats. Terwijl iedereen zijn camera uitlaat in het drassige moerasgebied maakt Finn de eerste maaltijd op houtvuur klaar. Tijdens deze reis gaan we drie volle nachten aan de slag met de Finse wildlife, de expeditie is begonnen!

Vrijdagnacht

Tegen de middag worden we wakker en vergapen ons aan een volledig witte wereld. Het heeft de hele ochtend gesneeuwd (begin juni!) en we waden ons met mutsen en handschoenen door een dik pak sneeuw. De meren zijn nog grotendeels bezet met plakkaten ijs en de berken zijn nog kaal. Binnen vierentwintig uur is iedereen twee seizoenen terug in de tijd en al snel vliegen de eerste sneeuwballen om mijn oren.

Wildlife fotografie - 2

Na een warme maaltijd met traditionele Rahka als toetje gaan we op weg om de Finse taiga te ontdekken. Door de relatief lange winter zijn nog veel rivieren en meren ver buiten hun oevers getreden door de smeltende sneeuw en ijs waardoor sommige door ons bedachte plekken lastig te bereiken zijn. Gelukkig hebben wij inmiddels dermate veel ervaring met deze omgeving dat we diverse andere plekken weten waar we kunnen genieten van donderende watermassa's van het langsstromende smeltwater. Al snel gaat iedereen volledig op in watervallen, stroomversnellingen, dynamiek en gepuzzel met camera instellingen.

Wildlife fotografie - 3

Inmiddels zijn we al wat gewend aan het nieuwe ritme: 's nachts op pad en overdag slapen om het mooiste licht te pakken. Het is al ver na Nederlandse ontbijttijd dat we ons mandje opzoeken.

Zaterdagnacht

Vandaag gaat het gebeuren, de eerste ontmoeting met de Finse wildlife: beren. Onder het genot van een Finse zalmsoep en Vispipuuro geef ik de groep een presentatie over dierfotografie en uitgebreide instructie over de wildlife hutten. Wat mag je meenemen, hoe dien je je te gedragen, hoe werkt het in de hutten, hoe gaan beren om met geluiden en vooral..., wat mag allemaal niet. Het is niet gevaarlijk zolang je je aan de duidelijke instructies houdt, je wil niet zomaar oog-in-oog staan met een beer! Vol enthousiasme en met enige gezonde spanning gaan we op weg. Een klein uurtje rijden verder geef ik de groep de laatste instructies bij de lodge waarna we in volledige stilte te voet op weg gaan naar de hutten. Per twee personen worden de hutten bezet waarbij Finn en ik beide met een deelnemer in de hut plaatsnemen. Tijdens de reis zullen we wisselen waardoor we bijna iedereen een keer in het veld hebben kunnen begeleiden.

Eenmaal in de hut blijkt pas goed hoever de seizoenen op dit moment achterlopen. Zelfs voor Finse begrippen is de lente enorm laat en al snel hebben we slaapzakken om ons heen, een muts op en handschoenen aan. De hutten zijn onverwarmd en onze eigen lichaamswarmte is onvoldoende om het zonder slaapzak aangenaam te hebben. Hoe anders zal het over een paar dagen zijn.

Wildlife fotografie - 4

Het is een lange spannende zit maar uiteindelijk beginnen de meeuwen en bonte kraaien zich te roeren. Steevast een teken van naderende dieren. Zeker de jonge beren worden nog wel eens 'vergezeld' van vogels. Met name de meeuwen weten dat jonge beertjes snel onder de indruk zijn en gebruiken een Hitchcock-Birds-tactiek om de beertjes hun zuurverdiende voedsel afhandig te maken. Oudere beren zijn niet meer onder de indruk en worden door de vogels met rust gelaten. Vol spanning wachten we op wat gaat komen en als een duvel uit een doosjes doemt ineens een jong beertje op om binnen een paar seconden al weggejaagd te worden door de vogels die zich te goed doen aan de beren-snack.

Wildlife fotografie - 5

Daarna is het lang wachten tot het beertje zich weer bij ons waagt. Inmiddels hebben we middernacht al achter ons gelaten als de beer voorzichtig poolshoogte komt nemen.

Wildlife fotografie - 6

Na deze wandeling is het weer even stil als de beer van de andere kant opdoemt en wat dichterbij komt kijken. Alles duurt maar een paar minuten, we moeten snel schakelen, maar het geeft ons de mogelijkheid om deze eerste nacht met unieke beelden af te kunnen sluiten.

Wildlife fotografie - 7

Rond 8:00 uur verlaten we de hutten, koud en verkleumd maar met een brede glimlach en tevreden met de resultaten. Opgetogen ontmoet ik de rest van de groep weer bij de auto en met een kakelende energie rijden we terug naar de acco om na een kop koffie ons bed op te zoeken.

Zondagnacht

Na de middag staan we weer op. Terwijl Finn weer uit de keuken de heerlijkste geuren van pasta en kiiseli laat opstijgen zitten de meesten achter hun laptop de resultaten van afgelopen nacht te bekijken. En vooral elkaar te laten zien wat zij hebben gezien en gefotografeerd. Iedereen zit in verschillende hutten met andere lichtval en ander uitzicht. Tijdens de expeditie wisselen we van hutten zodat je niet met alleen maar dezelfde setting thuiskomt. Door nu naar elkaars beelden te kijken krijgt iedereen een goede indruk van de andere hutten en veel tips en trucs worden al over en weer gedeeld. Dit komt nog eens extra naar voren tijdens de foto nabespreking waarbij ieder een aantal foto's heeft ingeleverd die op de beamer worden getoond. Wat ging er goed, wat zou er wellicht nog anders kunnen, hoe ging iedereen om met materiaal en techniek en zijn er nog specifieke wensen.

We moeten haast maken om tegen de avond weg te gaan want we worden verwacht in het bezoekerscentrum voor een privé rondleiding welke geheel in het teken staat van de 'large carnivores'. Juist omdat iedereen al een keer een nacht tussen de beren heeft meegemaakt zegt het ieder nu wat. Dit is duidelijke te merken aan de geanimeerde discussies en gerichte vragen. Er gaat een nieuwe wereld open voor velen en dat is één van de redenen om mensen mee te nemen. Waarom zijn Finnen in het geheel niet bang voor de toch wel gevaarlijke beer terwijl de veel schuwere wolf - waarvan er nog maar 250 in Finland leven - nog steeds bejaagd mag worden. Na afloop bezoeken we het nabijgelegen natuurgebied met stroomversnelling en eindelijk breekt de zon door voor zijn eerste mooie avondkleuren.

Wildlife fotografie - 8

Maandagnacht

Uitgerust en vol enthousiasme zit de groep bij de warme maaltijd van Karjalan Paisti met verse stoofpeertjes als toetje. Een nieuwe indeling van wie bij wie de hut gaat en welke hutten nu bezet gaan worden. Toch nog andere dingen meenemen, nog een extra warme trui, die ene lens toch maar thuislaten en zo vorderen de voorbereidingen tot we weer op pad gaan. De stemming is nu minder opgewonden als we de wandeling-in-stilte naar de hutten aanvangen maar des te gretiger. Wat gaan we nu treffen, is het beeld van de vorige keer nog te overtreffen en zal het licht nu mooier worden.

Wildlife fotografie - 9

Het mooiste van twee keer per jaar op deze plek komen is dat je niet alleen beren gaat herkennen maar ook gaat volgen. Afgelopen herfst maakte ik voor het eerst kennis met deze moeder beer met haar twee jongen. Inmiddels zijn ze meer dan een jaar oud maar beide jongen, de witte 'Cappuccino' en donkere 'Grumphy', zijn voor mij nog steeds herkenbaar. Ik ben erg blij te zien dat ze de winter goed hebben doorstaan en het nieuwe gedrag is ook al duidelijk zichtbaar. Waren ze in de herfst nog echt aan moeders rokken geplakt, inmiddels is er al pubergedrag te zien en wagen ze zich een stuk verder van de nog steeds waakzame ogen van mama beer. Na diverse bezoeken aan onze hut verdwijnen ze langzaam het bos in. Normaal gesproken zou ik geen ruggen fotograferen of beren tussen de bomen maar soms is het beeld juist zó leuk dat je wel af moet drukken.

Wildlife fotografie - 10

Rond middernacht is het voor de eenvoudige camera's te donker om nog te fotograferen. Gelukkig hebben de meesten goede apparatuur bij zich want juist het blauwige licht van het anderhalf uur vacuüm tussen zonsondergang en opkomst is prachtig om mee te werken. Vaak gaat gedurende die tijd de wind ook liggen en worden meren omgetoverd tot magische gladde spiegels.

Wildlife fotografie - 11

Wanneer de zon eenmaal op komt zijn we getuige van aankomend nieuw leven. Moeder beer wordt achternagezeten door een mannetje. Ze is zichtbaar zenuwachtig, aan de ene kant is ze bereid tot paren maar ze heeft nog wel haar jongen. In het eerste jaar zou ze zich nooit dicht bij een mannetje wagen wegens het risico dat die haar jongen doodbijt. Maar nu de jongen de eerste winterslaap hebben overleeft is dat gevaar geweken. Toch houden de jongen niet van mannetjes beren en al snel zoekt Cappuccino het hoger op, buiten bereik van de nieuwe papa-beer-in-spe.

Wildlife fotografie - 12

Moe maar ontzettend voldaan van deze nieuwe beelden vertrekken we terug naar onze accommodatie en al snel wordt het ratelende geluid van het opladen van foto's op laptops vervangen door zacht gesnor uit de vele houten slaapkamers.

Dinsdagnacht

Vandaag is het rustnacht. Iedereen slaapt lekker door zolang hij of zij nodig heeft en na een geanimeerde foto nabespreking ga ik verder met een workshop nabewerking met Lightroom. Daarbij pak ik diverse beelden van afgelopen dagen om te laten zien wat de mogelijkheden zijn. Met een hoofd vol kennis steken we dan buiten het kampvuur aan. Wat is er nu heerlijker om aan de rand van het meer lekker samen pannenkoeken te bakken op houtvuur? Terwijl de geur van pannenkoeken en aardbeienjam in mijn neus doordringen kan ik het niet laten om het meer vast te leggen.

Wildlife fotografie - 13

Woensdagnacht

De oorspronkelijke plek die we voor vannacht in gedachten hadden lijkt door het hoge water in het water te vallen. Als alternatief - en enorme verbetering zo blijkt achteraf - hebben we een in het bos verscholen waterval ontdekt op een uurtje rijden. Op een piepkleine parkeerplaats passen net onze twee auto's en via een smal wandelpaadje bereiken we de indrukwekkende waterstort. Het licht is prachtig en we moeten dan ook meteen aan de slag!

Wildlife fotografie - 14

Soms sta je echter voor onverwachte verrassingen. We rijden over een voor ons onbekende weg welke ons over een stuw voert. Vanaf de stuw hebben we prachtig uitzicht in de verte en in de laagte... en dan zien we de maan, precies in de aardschaduw, ook wel de 'band van Venus' genoemd.

Wildlife fotografie - 15

Donderdagnacht

Ik voel de opgewonden stemming als ik wakker wordt. De laatste nacht bij de beren, wat gaat er gebeuren, zullen we de veelvraat zien? Allemaal vragen die het enthousiasme alleen maar vergroten. Onder het genot van rijst met zalm en prei en Rahka als toetje worden de plannen voor de laatste nacht gesmeed. De verwachtingen zijn hooggespannen maar de ervaring en kennis is bij iedereen hoog, ik kan niet wachten op wat gaat komen en vooral ook naar de resultaten van de deelnemers!

Wildlife fotografie - 16
Wildlife fotografie - 17

Hotel de botel tref ik iedereen aan bij de auto, de één met nog grotere verhalen dan de andere. Tevreden? Absoluut! Genoten? Nog veel meer! Genoeg? Nee..., eigenlijk nog lang niet.

Vrijdagavond

Morgen is het zover, dan zetten we in de ochtend de deelnemers weer op het veels te kleine vliegveld. Dus wordt het vandaag zaak om weer enigszins in een 'normaal' ritme te komen. Daarom maken we iedereen iets eerder wakker en beginnen met de laatste bespreking. Eigenlijk geen bespreking maar een show-off van ieders top tien. Waar je tijdens de besprekingen telkens beelden hebt kunnen laten zien waar misschien nog ruimte voor verbetering in zat, mag je nu helemaal los met je beste beelden. En dat is ook precies wat het was. Vol genot zie ik de ene na de andere series langskomen. Trots op zoveel moois en tevreden als ik naar alle gezichten kijk. Finn en ik willen een totaal beleving bieden met alle facetten van Finland en ik hoef maar de beelden te zien en het enthousiasme te horen of ik weet dat het aan alle kanten gelukt is! Eenmaal klaar worden we door Finn getrakteerd op traditionele rendierstoof pot (poronkaristys) met de nog traditionelere leipajuusto als toetje. Uiteraard bij het kampvuur!

Zaterdag

Alsof we een maand met elkaar zijn geweest, verstoten van ieder menselijk contact, moederziel alleen langs de Russische grens. Zo komen we aan bij het vliegveld. In plaats van sneeuw zien we narcissen (juni!) en met de laatste zelfgebakken taart van Finn evalueren we heerlijk op het gras in het zonnetje. Dat een week zóveel verandering kan brengen. Tot volgend jaar!

The aftermath

Terwijl we het vliegtuig zien vertrekken richting Helsinki gaan Finn en ik terug naar de beren. Traditiegetrouw ronden wij samen onze reis af met nog een extra nacht bij de beren. Moe en voldaan installeren we ons in de hut in de hoop dat we nog wat kunnen toevoegen aan de beelden van afgelopen week. Anders dan tijdens de nachten waarbij begeleiding van deelnemers een wezenlijk onderdeel is van de nacht kunnen we vannacht gewoon heerlijk ontspannen genieten van wat gaat komen. En dat we hier goed aan deden getuigt het toetje wat wij voor deze week nog even kregen.

Wildlife fotografie - 18

Leer je onderwerp kennen

Als je begint met dierfotografie moet je niet als een kip zonder kop met je camera op pad gaan. De kans dat je in één keer slaagt is klein. Net als met alle takken van sport is voorbereiding het allerbelangrijkste:

  • Doe onderzoek naar leefomgeving en gedrag
  • Leer het dier kennen!
  • Ga eerst eens op pad zonder camera en probeer ze te spotten
  • Denk bij benadering aan windrichting en de zonnestand
  • Benader rustig, niet haasten, gebukt
  • Kijk het dier niet aan, kijk naar beneden en ongeïnteresseerd
  • Het is beter het dier naar je toe te laten komen dan zelf ernaartoe te gaan

Als je dan eenmaal weet waar, wanneer en hoe je het beste te werk kunt gaan denk dan aan het volgende:

  • Niet flitsen (dieren-ogen zijn vaak veel gevoeliger!)
  • Niet rennen, snel bewegen, praten of druk doen
  • Het is 'wild' en dus onvoorspelbaar, soms ook gevaarlijk!
  • Niet zomaar voederen (uitzondering: tuinvogels)
  • Jongen niet oppakken of aanhalen
  • Niet verstoren
  • Observeren, niet creëren!
Wildlife fotografie - 19

Variatie is de sleutel tot een aantrekkelijke serie

Je staat er misschien niet bij stil maar dieren kun je op vele manieren fotograferen. Ondanks dat je misschien al snel blij bent met een foto van een dier is het van belang van te voren al na te denken wat je precies wilt vastleggen. Afhankelijk daarvan ga je aan de slag met materiaal en techniek.

Door te werken met de verschillende soorten van dierfotografie creëer je een grote diversiteit aan beelden waarmee je een serie aantrekkelijk maakt. Tien registratieve beelden met een 500mm lens zijn net zo saai als tien beelden met warm tegenlicht. Het is de variatie waardoor je blijft kijken naar de foto’s!

Registratie

Soms wordt er wat laagdunkend gedaan over registratieve fotografie. Alsof dat minder zou zijn tot zelfs saai. Niets is minder waar. Als ik alleen maar sfeervolle of dynamische creatieve beelden van beren zou maken, zou je nog niet weten hoe een beer eruit ziet. Kenmerken van registraties zijn:

  • Dier in zijn geheel
  • Alle details goed zichtbaar
  • Vaak krap gekaderd
  • Doel: goed in beeld brengen soort
Wildlife fotografie - 20

Portret

Bij portretten focus je je op de kop. Daarbij kun je kiezen voor aankijkend of drie/vierde (schuin langs je heenkijkend). Het grappige van deze soort dierfotografie is dat je een gevoel van ‘menselijkheid’ krijgt. Je gaat het dier als het ware menselijke eigenschappen toedichten, alsof je weet wat hij doet of denkt. Soms kun je bijna een tekstballonnetje erbij bedenken.

Wildlife fotografie - 21

Dier-in-landschap

Iets wat ik steeds interessanter vind is het dier-in-landschap, een dier in zijn natuurlijke leefomgeving. Deze beelden zijn vaak ruimer gekaderd waarbij het dier als soort extra element klein in beeld is gebracht. Het landschapsaspect belangrijk. Ik merk aan mijzelf dat ik naar dit soort beelden langer blijf kijken dan naar de krap gekaderde dierfoto’s. Die zeggen immers niets over de omgeving, is het in de dierentuin gemaakt of in het wild? En wat voor leefomgeving is het dan? Een dier-in-landschap foto is een bewijs van je avontuur, van je belevenis, men ziet echt dat jij in het wild was!

Wildlife fotografie - 22

Diergedrag

Een fase verder is het maken van dierenfoto's met natuurlijk gedrag. Denk aan interactie met soortgenoten of andere dieren. Het geeft extra dimensie aan je foto en vooral geeft het gevoel dat je als fotograaf niet verstoort! Denk aan:

  • Bek open, vleugels open
  • Vliegen
  • Interactie met elkaar
  • Voederen
  • Baltsen / paren
Wildlife fotografie - 23
Wildlife fotografie - 24

Beweging en dynamiek

Dieren bewegen, rennen, vliegen, duiken, vallen en staan weer op. Door met een iets langere sluitertijd te fotograferen krijg je deels bewogen foto’s. Dit soort dynamische beelden geven veel beter de actie weer, het ondersteunt gedrag en laat snelheid zien. Dat kun je door bijvoorbeeld te pannen (meetrekken). Neem dan een lange sluitertijd maar niet té lang, afhankelijk van snelheid beweging 1/40e tot 1/10e seconde. Uiteraard bij voorkeur van statief. Start dan bij meetrekken met de beweging en maak meerdere foto’s achter elkaar. Vaak is nummer twee of drie goed.

Wildlife fotografie - 25
Wildlife fotografie - 26

Brandpuntsafstand en lenskeuze

Het is bij dieren erg verleidelijk om te kiezen voor grote brandpunten als het om lenzen gaat. Een 500mm, 600mm en liefst nog langer. Het voordeel van lange telelenzen is dat je verder weg van je onderwerp kan blijven. Zeker voor kleine dieren als vogels is dat een groot voordeel. Toch hebben lange telelenzen een nadeel, ze geven het gevoel van afstandelijkheid, dat je als kijker geen onderdeel bent van de foto, dat alles ver weg plaatsvindt. Een telelens drukt lagen in elkaar waardoor alles plat en ver weg lijkt. Voor vogels geen probleem maar ik merk dat ik voor de beren de laatste jaren mijn 500mm lens niet eens meer meeneem en vooral werk met een 100-400mm en een 70-200mm. Daarmee kun je snel wisselen tussen een detailfoto en een wat meer landschappelijk beeld.

Helemaal geweldig is het gebruik van een groothoeklens. Daarvoor moet je dicht op je onderwerp zitten en zeker met beren is dat best een uitdaging. Speciaal daarvoor heb ik een waterdichte kist gemaakt met een camera die ik op afstand bedien. Om een goede verbinding op te zetten heb ik de Camranger in de kist geïnstalleerd en zowel voor de camera als voor de Camranger een externe powerbank. Via wifi bedien ik de camera van ongeveer veertig meter afstand. Het voordeel van de Camranger is dat ik de hele camera in kan stellen.

Wildlife fotografie - 27
Wildlife fotografie - 28

Scherpstelling en belichting

Dieren bewegen en zijn snel. Ook komen veel dieren pas tegen de schemer periode tevoorschijn. Verder zijn veel telelenzen (de hoogste prijsklasse nagelaten) vaak niet zo lichtsterk. Dat betekent dat je al snel met weinig licht te maken hebt. Daarom hierbij een paar tips voor de instellingen van je camera:

  • Zet je camera op continue scherpstelling (AI-servo of AF-C)
  • Zet dan ook alle AF-punten aan dan volgt hij met de scherpstelpunten je onderwerp
  • Zet voor de zekerheid de ISO omhoog, liever een ruizige foto dan een bewogen foto!
  • Als je lens een focuslimiter heeft, zet die dan op de verste instelling
  • Als het onderwerp stilstaat: denk aan compositie tips (o.a. uit het midden, oog in gulden snede punt, etc.)
  • Als het onderwerp beweegt: zet onderwerp gewoon in het midden en crop later

Wees creatief

Als laatste wil ik je nog een paar tips geven om een serie aan beelden interessant te houden:

  • Zoek naar meer dan 'scherp-vogeltje-op-takje-met-egaal–achtergrondje'
  • Zoek nieuwe invalshoeken
  • Speel met andere lenskeuze
  • Experimenteer met gedrag en/of dynamiek
  • Zet dieren in hun eigen omgeving
  • Zet dieren samen op de foto
  • Andere weersomstandigheden
  • Neem details
  • Werk met tegenlicht
Wildlife fotografie - 29

Welke apparatuur kun je gebruiken om beren of ander wild te fotograferen?

Auteur

Johan van der Wielen

Natuur- en landschapsfotograaf Johan van der Wielen wil met zijn beelden niet alleen de schoonheid maar ook het belang van de natuur laten zien. Met zijn enthousiasme, energie en passie voor de natuur wil hij anderen inspireren om naar buiten te gaan en zich te laten overweldigen door zowel de grootsheid als kleinste details van het leven om ons heen. Zijn beelden gaan vooral om de ervaring en beleving, de sfeer en emotie.

Bekijk alle berichten

Blijf op de hoogte

Houd mij op de hoogte van laatste nieuwtjes, interessante blogs en aanbiedingen.