Product review Laowa 100mm f/2.8 2X Ultra-Macro APO objectief

4 jaar geleden

Toen Laowa de nieuwe Laowa 100mm f/2.8 2X Ultra Macro APO lens aankondigde, werden mijn voelsprieten gespitst. Ik heb meerdere objectieven en accessoires voor macrofotografie, maar een 100mm macro objectief voor fullframe en APS-C die tot 2:1 kan bestaat nog niet en biedt eindeloze mogelijkheden. Toen ik gebeld werd of ik hem alvast wilde proberen en reviewen heb ik geen moment geaarzeld!

Eerste elektronische Laowa lens

Laowa is een merk dat lenzen maakt die niemand maakt, die mogelijk maakt wat tot voor kort onmogelijk was. Zo kwamen ze als eerste met de 15mm 1:1 groothoek macrolens en ze zijn op macrogebied nog veel verder gegaan. Zo kwam de eerste macro lens die zowel tot oneindig als ook maar liefst 2:1 kon vergroten, de Laowa 60mm f/2.8 Ultra 2:1 lens. Om nog verder te komen kwamen de Laowa 25mm f/2.8 2.5-5x Ultra-Macro lens en de speciale Laowa 24mm f/14 2X Macro Probe lens er bij. Wat al deze - en de andere Laowa lenzen - gemeen hebben zijn de uitmuntende beeldkwaliteit en speciale mogelijkheden. Maar ook zijn al deze lenzen volledig handmatig met handmatige scherpstelling èn een handmatig diafragma.

Met de handmatige scherpstelling is menigeen nog wel gewend te werken, maar sinds de halfautomatische camera’s ver in de vorige eeuw kent men niet meer het fenomeen dat je aan een diafragmaring moet draaien om deze op de gewenste waarde te zetten. Het vervelende daaraan is namelijk dat f/16 ook meteen f/16 is, een kleiner gaatje en dus een enorm donker beeld. Onder moeilijke lichtomstandigheden betekent dit vaak dat je de compositie bij volledig open diafragma moet bepalen, daarna de belichting moet instellen en daarna op goed geluk een aantal diafragma waarden moet proberen in de hoop dat de scherptediepte goed is.

Met de nieuwe 100mm f/2.8 lens is aan deze Laowa traditie een einde gekomen. Weliswaar is deze lens voorzien van alleen manuele scherpstelling, voor het eerst is er een Laowa lens uitgerust met een door de camera te bedienen diafragma. Dat betekent dat er enige intelligentie in de lens is ingebouwd wat zich ook meteen laat zien in het feit dat de camera (en ook de nabewerkingssoftware) de lens en de gekozen instellingen onthoudt en herkent. Eindelijk kun je in de EXIF zien dat je op 100mm bij f/7.1 hebt gefotografeert.

Sommige Laowa lenzen hebben alleen hele stops of halve stops, anderen zijn volledige traploos. Met een bereik van f/2.8 tot f/22 met stappen van 1/3e stops kan de 100mm lens zich qua functionaliteit eindelijk meten met iedere andere elektronische lens van ieder willekeurig merk. Ik moet hier wel bij zeggen dat dit geldt voor Canon. De Nikon variant is voorzien van zogenaamde AI Coupling en de Sony FE lens van een handmatige diafragmaring.

Gebouwd als een tank

Meer kan ik er niet van zeggen. Nu ben ik sowieso altijd al fan van de Laowa bouwkwaliteit geweest, maar deze voelt oerdegelijk. Geen plastic, geen lens die langer of korter wordt maar een aluminiumlegering. Maar ook nog eens zonder allerlei randjes, draaiende delen prachtig aansluitend op de niet draaiende delen. Zelfs de zonnekap, die wel van kunststof is, voelt degelijk aan en klikt ferm op de lens. Geen risico dat je hem per ongeluk kwijtraakt. Het blauwe randje is inmiddels herkenbaar Laowa en wat mij betreft misstaat deze lens niet tussen andere professionele lenzen.

De behuizing herbergt twaalf glaselementen in tien groepen. Hij weegt iets meer dan 600 gram en de dimensies zijn afhankelijk van de mount. Zo zijn de Canon en de Nikon variant 125mm lang, terwijl de Sony FE variant 155mm lang is. Verder zie je verschil in het aantal diafragmabladen: zeven (Canon), negen (Nikon) en maar liefst dertien voor Sony.

Wat voor alle varianten gelijk is, is de minimale scherpstelafstand van 24.7 centimeter waarbij een vergroting van 2x wordt gerealiseerd. Deze minimale scherpstelafstand (vanaf de sensor) is indrukwekkend voor een 100mm lens en erg dichtbij. Zeker bij insecten kan het handig zijn om de zonnekap er toch maar even af te halen om de dieren niet te verstoren...

Meegeleverd UV-filter

Omdat het eerste glaselement meestal geen andere functie heeft dan bescherming, hebben ze bij Laowa bedacht deze in de vorm van een meegeleverd 67mm UV-filter uit te voeren. Dat is ook wel zo prettig. Want hoewel de scherpstelling intern gebeurt, is de voorkant niet afgesloten en zie je het voorste glaselement van achteren naar voren in de ‘koker’ schuiven. In potentie is deze lens een 'stofzuiger' en kun je dat voorkomen met het meegeleverde UV-filter.

Mocht je je nu afvragen waarom ze het glas niet vast hebben gemonteerd? Wanneer je wilt met een polarisatiefilter wilt werken, haal je het UV-filter eraf en heb je dus geen extra (en niet nuttige) glaselementen.

Schaalverdeling voor scherptediepte

Net als vele andere Laowa lenzen is deze 100mm voorzien van een scherptediepte maatverdeling op de scherpstelring waarmee je - net als in de jaren 50 en 60 - kunt zien hoe groot je scherptediepte bereik is afhankelijk van de scherpstelafstand en het gekozen diafragma. Of, als je je herinnert hoe dat werkte, je kunt scherpstellen op basis van de hyperfocale afstand voor een maximale scherptediepte. Wel was het dan fijner geweest als er ook bij de scherpstelafstand wat maatstreepjes hadden gestaan.

Wat opvalt is dat de scherpstelling precies omgekeerd is van mijn Canon objectieven. Daar ging ik op diverse cruciale momenten de mist mee in. Overigens is dit ook bij Laowa zelf geen uitgemaakte zaak, mijn 12mm is net zo tegendraads als deze 100mm maar mijn 15mm is weer precies andersom. Daar mogen ze van mij bij Laowa wel eens wat consistentie in aanbrengen.

Hoe groot is 2:1?

Het is moeilijk voor te stellen hoe groot deze lens kan vergroten. Zo kon zijn ‘oude’ broertje, de Laowa 60mm, vergroten tot 2:1. Maar door het handmatige karakter en de veel kleinere minimale scherpstelafstand was het toch wel een toer om de volledige capaciteit van die lens in het veld te halen. Bij deze 100mm lens zou dat makkelijker moeten zijn.

Wat betekent 1:1 vergroting? Dat is wanneer de grootte van het beeld gelijk is aan de grootte van het onderwerp. Ok, nog iets meer Jip en Janneke. Een 1:1 vergroting betekent dat het onderwerp precies even groot op je sensor wordt geprojecteerd als het in werkelijkheid is. Heb je een sensor van bijvoorbeeld twee centimeter breed en je fotografeert een onderwerp van twee centimeter precies beeldvullend dan heeft dat 1:1 vergroting. Is het onderwerp groter, denk aan een libel, dan moet je die dus wat verkleinen om doe op de sensor te laten passen. Je vergroting is dan kleiner dan 1:1 en officieel heet het dan meteen geen macro meer maar ‘close-up’.

Wordt je onderwerp nog verder vergroot, denk aan een insect van een centimeter wat beeldvullend wordt vastgelegd op een sensor van 2cm, dan is deze dus 2x vergroot en je vergroting dus maar liefst 2:1. Naast de Laowa 60mm heeft Laowa met de 100mm macro lens nu de derde lens op de markt die meer kan vergroten dan 1:1 (Canon heeft er ook één). Om te laten zien hoe groot dat is, heb ik de proef op de som genomen bij een onderwerp dat rustig wilde blijven zitten.

De Laowa 100mm in de praktijk

Werken met een macro lens vergt niet alleen handigheid en ervaring van de fotograaf, ook de onderwerpen dienen mee te werken. Wind is je grootste vijand, zeker als je steeds grotere vergrotingen wilt realiseren. Je snapt dat met een unieke 2:1 lens, ik juist dat gebied wil gaan verkennen. Want tot 1:1 heb ikzelf een prima assortiment objectieven die dat af kan dekken.

Met de boot hebben we een tocht gemaakt door de Weerribben en aangelegd bij een hooilandje vol unieke flora en fauna. Overal om ons heen zag je de moerassprinkhanen wegspringen, juffers die op zoek waren naar een hapje, grote libellen rondzwerven en de kleine ronde zonnedauw hopen op een argeloos insect wat wil landen op de plakkerige bladeren van deze vleesetende plant. Kortom, een walhalla voor de macrofotograaf.

Eigenlijk moet je deze lens gebruiken vanaf statief. Je hebt geen stabilisatie, je moet handmatig scherpstellen en je zit te werken met zulke grote vergrotingen dat letterlijke iedere millimeter extra naar voren of naar achteren zorgt voor een verkeerde scherpstelling. Om nog maar te zwijgen van een zuchtje wind dat er door de lens eruitziet als een orkaan...

Statiefgondel

Bij deze lens is een statiefgondel beschikbaar. Die heb ik helaas nog niet kunnen testen, maar ik zou niet aarzelen om die er meteen bij te halen! Maar ja, het verzetten van je statief kost tijd, het instellen van de focussing rail kost tijd, het scherpstellen kost tijd… en de wind blijft een drama. Omdat ik weet hoeveel mensen er toch graag uit de hand werken en omdat ikzelf ongeduldig werd ben ik toch gaan kijken hoever ik kwam met het fotograferen uit de hand.

Ook te gebruiken als ‘gewone’ lens

Natuurlijk is het verleidelijk om het Laowa 100mm f/2.8 2X Ultra-Macro objectief in te zetten voor het bereik 1:1 tot 2:1, want dat is zijn specialiteit. Maar bijna zou je vergeten dat het ook gewoon een 100mm lens is die je in kunt zetten voor portretten, landschap of elke andere soort fotografie. Daarin is deze lens, net als de 60mm, anders dan bijvoorbeeld de Laowa 25mm die echt alleen maar het macrogebied bestrijkt. De 100mm is een normale lens die verder gaat dan andere macro lenzen. Reden om eens te kijken hoe hij verder inzetbaar is..?

Een langzaam voorbij zwemmende zwaan heb ik gefotografeerd vanuit de wiebelige boot. Dat is typisch een moment voor autofocus, maar met wat vaardigheid kun je prima overweg met de Laowa 100mm. Daarna iets dichterbij, de drijvende bladeren van de gele plomp vastgelegd, wederom vanuit een wiebelige boot. Als je de scherpstelling eenmaal in de vingers hebt gaat het prima. Het is geen wildlife lens, daarvoor is hij met 100mm te kort maar ook de grote scherpstelslag is vooral bedoeld om in alle rust perfect scherp te kunnen stellen. Als de eend blijft dobberen gaat het goed. Met een iets groter diafragma (kleinere opening) loop je minder risico op cruciale onscherpte. Na enige oefening is zelfs beweging prima vast te leggen, maar het blijft hier geen lens voor.

Mijn handen jeuken

Deze keer letterlijk. Muggen zijn dol op mij! Als je eens met mij meegaat en er zijn muggen, blijft dan vooral dicht bij mij. Overigens heb ik er zelf weinig last van, na een uur is alle ongemak alweer over. Toen ik een mug heel dapper op mijn pols zag landen bedwong ik mijn normale neiging tot losse handjes en heb eens gekeken wat er gebeurd als je met één hand moet fotograferen (dan is scherpstellen bijzonder lastig).

Wat een creatuur is een mug, zeker als je live getuige bent van de lange ‘naald’ die langzaam in je eigen vlees verdwijnt en de eerste jeuk zich aandient. De truc was om eerst een inschatting te maken van de scherpstelafstand (en daarmee de vergroting) om vervolgens mijn arm met mug naar voren en achteren te bewegen om scherp te stellen. Ik was dankbaar voor haar medewerking en heb haar veel succes met de eitjes toegewenst. Als Laowa ambassadeur moet je wat over hebben voor je merk

De ‘labtesten’

Terug uit de Weerribben had ik inmiddels een gevoel bij de Laowa 100mm lens. En feitelijk is dat waar 't hem om gaat. Het risico van allerlei droge labtesten is dat je gaat ‘meten’ hoe goed een lens is terwijl je er in het veld mee moet werken. Een lens die perfect scoort maar niet fijn werkt, zul je minder vaak meenemen dan een lens die misschien theoretisch minder is maar precies doet wat jij wilt. Toch wil ik graag het naadje van de kous weten en vooral kijken of mijn gevoel klopt; is de kwaliteit onder gecontroleerde omstandigheden gelijk aan wat ik in het veld aanvoel?

Vignettering

Het eerste waar ik naar gekeken heb is meteen het minste van belang in een macro lens. Vignettering - het effect van donkere hoeken, vooral bij lagere diafragmawaarden - is een draak voor landschapsfotografen en groothoeklenzen. Bij macro lenzen kan het echter juist nog wat toevoegen, want je legt dan meer nadruk op je onderwerp. Toch kan ik het niet laten om de lens ‘tegen de muur’ te zetten om het te testen. In alle eerlijkheid was de vignettering mij in het veld totaal niet opgevallen, terwijl ik toch veel op f/2.8 fotografeer.

De overgang van licht naar donker op f/2.8 is echter zó geleidelijk dat ik meteen snap waarom het mij überhaupt nog niet was opgevallen. Voor mij is dit totaal geen issue bij deze lens. Wat wel (nog) jammer is, is dat in bijvoorbeeld Adobe Lightroom nog geen profiel beschikbaar is voor deze lens. Daarin zit een automatische vignetteringscorrectie.

Hoekscherpte en scherpte zijn bij macro lenzen wél van groot belang. Daarmee wordt een macro lens veel harder aangepakt dan de groothoeklens. Absolute scherpte op het scherpstelpunt is bij macrofotografie belangrijk. En dus zoomen we eens in op de muur.

De centrumscherpte is vanaf f/2.8 al perfect, dat is indrukwekkend maar ook echt nodig voor een macro lens. Hoe zit het dan met de hoekscherpte?

Waar de centrumscherpte vanaf f/2.8 al optimaal en perfect is, daar zie je dat de hoekscherpte iets achterblijft. Is dit erg? Wat mij betreft niet voor een macro lens. Want je werkt zelden met f/2.8 op een onderwerp waarbij je zowel het centrum als de hoeken scherp wilt hebben. Juist als je f/2.8 gebruikt, werk je met onscherpte in de randen. Net als vignettering, is voor mij hoekscherpte niet echt van belang voor een macrolens. Centrumscherpte wel - en daar scoort hij perfect.

Onscherpte

Scherpte is van belang maar vlak onscherpte niet uit. Onscherpte kan mooi of lelijk zijn. Lichtvlekjes in de achtergrond kunnen hele lelijke vlekken worden als gevolg van de vorm van het diafragma. Juist een macrolens, waarbij je veel werkt met omgevingsonscherpte, is gebaad bij mooie zachte onscherpte. Wanneer dat lelijk wordt, help je meer dan de helft van de foto’s om zeep.

De bokehrondjes in de achtergrond zijn niet perfect rond als gevolg van ‘slechts’ zeven diafragmabladen bij de Canon variant van deze lens. Bij Nikon en Sony zal het nog meer een mooi rondje worden. Toch is het niet storend. Ook de onscherpte ziet er mooi uit, zacht zonder rare artefacten.

Aberraties en en flare

Laowa presenteert deze lens als ‘CA-dreamer’ waarmee ze willen aangeven dat hij nagenoeg geen last heeft van Chromatische Aberratie. Dit verschijnsel treedt op bij zeer contrastrijke overgangen in het beeld waarbij – door lichtbreking in de lens – gekleurde randjes kunnen ontstaan langs de randen en op de contrastrijke overgangen. Dit is een tekortkoming aan een lens en wordt gezien als ‘lensfout’. Dat Laowa deze lens ‘CA-dreamer’ noemt zorgt er bij mij voor dat ik dit extra wil gaan testen.

De cirkel

Je vraag je vast af wat ik hiermee bedoel…, tot je de foto ziet:

Zie je dit? Ja, achterop mijn camera zag het eerste beeld er zo uit. En ook in live view zag ik deze vreemde cirkel rond mijn onderwerp. Dit is op mijn fullframe camera, maar op een APS-C camera is het ook te zien.

Het duurde even voor we doorhadden wat het was. Het blijkt dat de camera dit (althans bij Canon voor zover ik weet) zelf doet in de in-camera nabewerking. Het effect ontstaat door de in-camera correctie ‘helderheid randen’. Waarschijnlijk krijgt de camera verkeerde informatie door van de Laowa lens of interpreteert de camera de informatie verkeerd.

Toch hebben mijn andere beelden geen last van deze cirkel. Dat komt omdat alle in-camera correcties alleen worden toegepast op JPG èn op de embedded JPG in geval van dat je in RAW schiet. Maar in de RAW-file zelf zit het niet, want het is een postprocessingsfout. De embedded JPG is het kleine JPG’je dat de camera aanmaakt en in de RAW zet zodat je op de achterkant van je scherm (en later in de computer) een foto kunt zien. Laad je echter je foto in, in bijvoorbeeld Adobe Lightroom, dan vervangt Lightroom deze embedded JPG als voorvertoning door zijn eigen previews.

Wanneer heb je hier last van? Alleen als je camera voorzien is van de mogelijkheid ‘correctie helderheid randen’ (mijn oude Canon 5D Mark II had nergens last van) en die aan staat. Als je JPG fotografeert dan zitten deze cirkels dus in je foto, dat wil je niet en dus zul je deze optie in de camera uit moeten zetten. Fotografeer je in RAW, dan kun je deze optie in principe aan laten staan, maar je moet het dan niet erg vinden dat alle foto’s op de achterkant van je scherm deze cirkels hebben. Ikzelf vond dit mateloos irritant en heb de optie uitgezet. Maakt ook niet uit, want voor RAW heeft het toch geen toegevoegde waarde. Om te laten zien dat het ècht niet in de RAW zit hierbij nog even beide beelden zonder cirkels (ik had – om het te laten zien – de optie RAW+JPG even aangezet).

Het grote (of kleine) eindoordeel

Mocht je tot hier zijn gekomen, dan denk ik dat je al een gevoel hebt bij mijn eindoordeel. Dit is mijn derde Laowa lens en ook deze beantwoordt aan alle kanten aan de kwaliteitsnorm van Laowa. De bouwkwaliteit is enorm goed, hij voelt solide aan en de scherpstellinge werkt soepel maar is niet té los. Als Canon gebruiker ben ik toch wel erg blij dat het diafragma nu eindelijk elektronisch aanstuurbaar is, dat vergemakkelijkt het werken ermee toch wel enorm.

Het feit dat de lens niet langer of korter wordt vind ik ook erg prettig, daardoor kom je niet per ongeluk ineens tegen een takje aan of jaag je je insect weg. Het losse UV-filter zal ikzelf waarschijnlijk niet zoveel gebruiken, want ik blijf toch van mening dat hoe meer glas tussen onderwerp en sensor, hoe meer kans op onscherpte, artefacten of verlies van contrast er is. Maar het feit hij standaard wordt meegeleverd vind ik een groot pluspunt. Dat er een statiefgondel bij ontwikkeld is, is een meerwaarde maar voor mij had die er gewoon standaard bijgeleverd mogen worden, net als bij het Laowa 25mm f/2.8 2.5-5x objectief.

Wat beeldkwaliteit betreft ben ik enorm content! De labtesten laten zien dat met name de hoekscherpte bij grote openingen wat minder is, maar voor macro is dat niet relevant. Net als de geringe vignettering. Laat je hierdoor niet weerhouden, beide zijn desastreuzer bij een groothoeklens voor landschappen. De centrumscherpte is fenomenaal, ook op mijn dertig megapixel fullframe camera en dat is wèl van belang! Bij direct tegenlicht heb je iets flare, maar welke lens niet? Chromatische aberratie kan ik inderdaad nauwelijks ontdekken en dat is best indrukwekkend.

Kortom, ik denk dat Laowa hiermee een nagenoeg perfecte lens heeft afgeleverd voor een zeer gunstige prijs. Ik vermoed niet dat de 60mm nog veel verkocht gaat worden nu deze 100mm er is. Dankzij de langere brandpuntsafstand kun je zelf net wat verder van je onderwerp blijven terwijl de vergroting gelijk is en je niet meer hoeft te prutsen met een handmatig diafragma. Ik zou het in ieder geval wel weten...

Zijn er dan helemaal geen nadelen? Wat specificaties betreft niet. Toch kan ik mij voorstellen dat een lens zonder autofocus of stabilisatie niet onder alle omstandigheden handig werkt. Ik ben eenden te lijf gegaan, maar dat was voor de review. Voor snel bewegende onderwerpen zou ik toch een andere lens pakken. Wanneer een statief niet handig is, dan kan het gemis van autofocus of de afwezigheid van de luxe van stabilisatie uiteindelijk ervoor zorgen dat je alsnog naar een andere lens grijpt. Maar wát de lens heeft is perfect. De nadelen zitten alleen in wat de lens niet heeft. Of dat een probleem is, laat ik aan jou over. Want eerlijk is eerlijk, de alternatieven mèt autofocus hebben geen 2:1 vergroting!

Bekijk de Laowa 10mm f/2.8 2X macro lens