Hoe zichtbaar is de vogeltrek?

Klaas de Jong

6 jaar geleden

Texel staat bekend als 'trekvogelmagneet'. In het najaar wordt dit geïllustreerd door grote aantallen vogelaars die ’s morgens vroeg de bosjes rond de vuurtoren uitpluizen, bij vloed de Mokbaai afspeuren en de Lange Dam in de Slufter op en neer patrouilleren, op zoek naar trekvogels. Nergens in Nederland kun je zo goed trekvogels bekijken als op Texel. Maar zie je ze ook daadwerkelijk trekken?

Iedereen weet het wel. In de herfst trekken vogels naar het zuiden. Vroeger op school leerde je ook over vogeltrek. In de krant of in tijdschriften lees je er geregeld over. Maar wie ziét er nu weleens vogeltrek? Een BBC-natuurdocumentaire met David Attenborough toont vaak prachtige beelden met duizenden vogels in grote groepen of enorme V-formaties. Dan zien we enorme aantallen Grutto’s of Kanoetstrandlopers of reusachtige wolken Spreeuwen die zich (kennelijk, we moeten de filmmakers ook maar op hun woord geloven) richting het zuiden aan het begeven zijn. Maar hoe vaak zien we dat nu zelf gebeuren? Dat je omhoogkijkt en denkt: "Hé, die vogels zijn duidelijk op weg naar Afrika!".

Het is ook zo dat veel vogels heel hoog in de lucht, maar bovendien ook ’s nachts trekken, twee feiten die het waarnemen van het fenomeen nu niet echt gemakkelijker maken.

Veel mensen die ik er naar vraag noemen ganzen, die ze in V-formatie hebben zien vliegen, maar juist ganzen trekken vooral vanuit hun broedgebieden naar Nederland en blijven hier dan de gehele winter. Wat we dan meestal waarnemen is de zogeheten ‘slaaptrek’. Ganzen eten in andere gebieden dan waar ze slapen. ’s Morgens (niet eens zo vroeg) vliegen ze naar de foerageergebieden en tegen de avond (soms echt pas in de schemering) vliegen ze terug naar de slaapgebieden, vaak natuurgebieden, waar veel rust heerst. Dus dat telt eigenlijk niet.

En de zeetrek dan?

Zeetrek dan? Ja, zeetrek is wel goed waarneembaar, áls je tenminste een goede telescoop hebt. Met een kermiskijker van een paar tientjes zie je gegarandeerd niets. Je hebt een aparte stroming binnen de vogelaars die zich bezighoudt met zeetrek. Veel vogelsoorten vliegen weliswaar over zee naar het zuiden, zoals Jan-van-Genten, Noordse Stormvogels, Zeekoeten, Alken en ga zo maar door, maar doorgaans vliegen die toch wel één tot enkele kilometers uit de kust.

Als je dan geen goede telescoop hebt dan zul je weinig zien of er weinig aan herkennen, maar als je die wel hebt, dan gaat er een wereld voor je open! Bij Cameranu is er ruime keus uit geschikte 'vogeltelescopen', zoals de Carl Zeiss Conquest Gavia 85 30-60x, de Bynolyt Spacelyt ST 80 ED + 20-60x Zoom of de Swarovski ATX 30-70x95 telescoop. Er zijn ook wel goedkopere telescopen en die zijn misschien best oké voor bijvoorbeeld vliegtuigen spotten, maar voor het waarnemen (en herkennen!) van vogels heb je veel scherpte en helderheid nodig, waardoor je automatisch in het duurdere segment terechtkomt. Interessant is de pas gelanceerde nieuwste telescoop van Zeiss, de Zeiss Victory Harpia, die in januari 2018 op de markt komt. Deze telescoop is speciaal gemaakt om ook bij de grotere vergrotingen goed scherp te zijn, dus ideaal voor vogels kijken. Ik heb er nog niet doorheen gekeken, maar ik vermoed nu al dat hij het wachten waard is!

De meeste zeetrektellers hopen op een stevige west- tot noordwestenwind. De Noordzee zit feitelijk vol met vogels, maar vooral met een flinke noordwester worden ze richting onze kust geblazen en komen ze dichterbij dan anders. Nadeel van die windrichting is dat het vaak ook de nodige regen met zich meebrengt, waardoor deze tak van sport vooral is weggelegd voor diehards en bijzonder onpopulair is bij fotografen. Een oplossing is overigens om aan boord te gaan van een schip voor een zogenaamde ‘pelagische tocht’, dat wil zeggen, een tocht zonder eindbestemming. Vooral in het najaar zijn er regelmatig zulke zeevogeltochten en vanaf een vissersschip sta je dan opeens oog in oog met een Jan-van-Gent die vlak achter de boot als een speer in het water duikt of een IJsduiker die op de open zee naar voedsel zoekt.

Op Texel, waar ik woon, zie ik boven het wad vaak grote groepen vogels, zeker ook trekvogels, maar die bewegen zich vooral ook met eb en vloed. Bij vloed staan ze op de zogenaamde HVP’s (de hoogwatervluchtplaatsen) en met eb doen ze zich tegoed aan alles wat er droog komt te liggen op de zeebodem van de Waddenzee. Dus eigenlijk telt dat ook niet. Behalve soms, overigens, als je een groepje steltlopers bij goed weer echt hoogte ziet maken. De roep van zulke vogels is dan ook anders dan de gebruikelijke contactroep. Op grote hoogte gekomen, kiezen ze pal zuid. Hoewel dit een geenszins zeldzaam fenomeen is, zie je het maar zelden echt gebeuren.

Zoek een hoog duin op

Misschien nog wel de meest zichtbare vogeltrek kun je waarnemen door op een zonnige oktoberochtend ergens aan de kust op een hoog duin te gaan staan. Bijvoorbeeld ‘de Vulkaan’ bij Den Haag, ‘Savoy’ bij Katwijk of trektelpost ‘de Tuintjes’ bij de vuurtoren op Texel. Als er een zachte zuidoostenwind (kracht 3-4) waait en er zijn bijvoorbeeld net een paar dagen regen en/of tegenwind geweest, dan kun je daar ’s morgens vroeg duizenden vogels verwachten. Grote groepen met Vinken, Graspiepers, Rietgorzen, Spreeuwen en Boerenzwaluwen, maar ook Kepen, Koperwieken, Gele Kwikstaarten, Boompiepers en Heggenmussen of zelfs zeldzaamheden als Duinpieper, Grote Pieper, Ortolaan of een Visarend. Nadeel van deze trekvogels is dat ze in veruit de meeste gevallen ver en/of hoog voorbijvliegen, waardoor ze voornamelijk op geluid moeten worden gedetermineerd. Ook hier bevinden zich vaak diverse specialisten, die aan een enkel piepje genoeg hebben om een vogel te determineren, maar als beginnende vogelaar zul je met open mond staan kijken of zelfs ontmoedigd raken van de enorme kennis van de andere aanwezigen.

Kortom, het is nog niet eens zo eenvoudig om één van de grootste fenomenen van deze wereld ook daadwerkelijk te aanschouwen. Misschien is het zo gek nog niet om dit najaar naar Texel te komen om in ieder geval de trekvogels zelf te aanschouwen (ookal zie je ze dan niet trekken) of weer eens een mooie BBC-documentaire in te schakelen en te luisteren naar het boeiende commentaar van Sir David Attenborough.